POLOS VIEIROS DA ARTE: LOT: unha bacanal bíblica

Hai iconografías, hoxe en desuso, que resultan difíciles para os crentes e para os culturalmente diferentes. De xeito similar cantas cousas criticamos doutras crenzas!!!

Xa revisamos o tema da lactatio e charitas romana xunto có sangue de Cristo, hoxe analizamos a figura de Lot .

Un personaxe curioso este Lot! Seguimos a historia segundo a conta o Xénese 19.

Sobriño de Abraham, Lot acompañouno na viaxe a Canaán na busca de terras onde asentar, ata que decidiron separarse ante as disputas xurdidas entre as persoas de cada quen. Entón Lot tomou asento nas fértiles chairas do Xordán onde se levantaban as cidades de Sodoma e Gomorra.

Cando Deus decidiu destruír as dúas cidades pois os pecados dos seus habitantes eran moitos, díxolle a Abraham que só salvaría a Lot e a súa familia. A tala fin Yahvé enviou dous fermosos anxos disfrazados de homes. Lot acolleunos hospitalariamente na súa casa.

Pero -e aquí está a primeira sorpresa da narración para xustificar a destrución- os varóns de Sodoma esixiron que llos entregaran

—¿Dónde están los hombres que vinieron a tu casa esta noche? ¡Sácalos! ¡Queremos acostarnos con ellos!

Lot respondeu

Por favor, amigos míos, no vayan a hacer una cosa tan perversa. Yo tengo dos hijas que todavía no han estado con ningún hombre; voy a sacarlas para que ustedes hagan con ellas lo que quieran, pero no les hagan nada a estos hombres, porque son mis invitados.

Os sodomitas intentaron romper a porta, pero os anxos deixáronos cegos e dixeron a Lot

¿Tienes más familiares aquí? Toma a tus hijos, hijas y yernos, y todo lo que tengas en esta ciudad; sácalos y llévatelos lejos de aquí, porque vamos a destruir este lugar. Ya son muchas las quejas que el Señor ha tenido contra la gente de esta ciudad, y por eso nos ha enviado a destruirla.

Os futuros xenros non fixeron caso, pero Lot e a súa familia foron levados polos anxos mentres Sodoma e Gomorra ardían baixo unha choiva de lume e xofre.

Y al rayar el alba, los ángeles daban prisa a Lot, diciendo: Levántate, toma tu mujer, y tus dos hijas que se hallan aquí, para que no perezcas en el castigo de la ciudad. Y deteniéndose él, los varones asieron de su mano, y de la mano de su mujer y de las manos de sus dos hijas, según la misericordia de Jehová para con él; y lo sacaron y lo pusieron fuera de la ciudad.

Y cuando los hubieron llevado fuera, dijeron:escapa por tu vida; no mires tras ti, ni pares en toda esta llanura; escapa al monte, no sea que perezcas.

Asustada, a muller de Lot volveu o rostro para mirar a tremenda catástrofe, inmediatamente quedou convertida en estatua de sal. O castigo por volver a vista aparece no mito de Eurídice e Orfeo: as divindades do inframundo permitiron que a retornara á vida coa condición de que non a mirase ata estar n o exterior e que os raios de sol bañasen de luz a muller, pero Orfeo non puido conterse, volveu a mirada e Eurídice desvaneceuse no aire.

Edward Poynter. O rescate

Carl Goos. O esvaecemento de Eurídice

O tema préstase facilmente para unha representación narrativa cos distintos momentos do relato dispostos en orde cronolóxica. Lot protexendo os anxos, os anxos cegando os sodomitas, a cidade ardendo, a fuxida cargando coas súas posesións máis valiosas e a conversión da muller en estatua de sal. En moitas ocasións aparece todo o relato na imaxe.

A iconografía quedou fixada na arte paleocristián das catacumbas no século IV.

Jordaens

Rubens

Mosaico Catedral Monreal, s.XII

Veronés

Rafael

Patinir. Recolle nun amplo paisaxe as cidades ardendo e a xente escapando, a estatua de sal como unha pequena mancha branca, os anxos acompañando a Lot e ás súas fillas á salvación atravesando as poderosas rochas que dominan o lado dereito, no alto a tenda onde se refuxian os salvados.

Pai e fillas refuxiáronse nunha cova. Elas, temerosas de non ter descendencia, por inciativa da maior emborrachan o pai para xacer con el e dar continuidade a liñaxe. Así o fixeron, durante dúas noites consecutivas emborracharon a Lot, a maior deitouse con el a primeira noite, e a menor fixoo a segunda noite. Destas relacións incestuosas naceron Moab (pai dos moabitas) e Amon (pai dos amonitas).

Nuestro padre es viejo, y no queda ningún hombre en la tierra que se una a nosotras, como es la costumbre en toda la tierra.

Ven, demos de beber vino a nuestro padre, acostémonos con él y conservemos descendencia de nuestro padre.

Pois este tema tan escabroso de dobre incesto e pouco moralizante foi recollido polos artistas do Renacemento, fíxose moi popular na Florencia do XVII e aínda se mantivo máis tarde. Era un pretexto para pintar nus con mulleres en posturas sensuais.

A iconografía mantén os elementos básicos: as tres personaxes, a cova, a bebida, rica vaixela, Sodoma ardendo ao lonxe e, a miúdo a columna de sal. Pero os tratamentos varían incidindo en maior ou menor medida na sensualidade das mulleres e na embriaguez de Lot.

Característico o rostro de sorpresa de vello Lot coa mirada ausente e o nariz e as meixelas vermellas e as actitudes sedutoras das fillas. Pero xunto co acto previo, ás veces xa se constata o xeito no que Lot se deixa levar polo desexo e a luxuria, e o día seguinte co vaso tirado no chán sen saber Lot o sucedido nesas dúas noites.

Con tantos elementos engadidos, pode acabar semellando unha "bacanal bíblica" .

Queda para o debate se Lot é máis culpable de se emborrachar ou do incesto, e se as fillas son culpables da luxuria ou foron levadas polo "natural" desexo de ser nais.