07/09/10

MESQUITA DE CÓRDOBA























CATALOGACION

Arquitectura con función relixiosa creada polo Islam, unha mesquita, sen lugar a dúbidas o edificio máis importante da arte hispano-musulmana no período califal, unha construción que se vai completando ó longo dun amplo período de tempo -desde o século VIII ó X- a través dunha serie de ampliacións e reformas, acometidas polos distintos dignatarios do goberno cordobés.
Esta mesquita aljama, é dicir mesquita maior, era a principal da cidade para a oración do venres. Posto que non hai rituais, o que se precisa é un gran espazo cuberto, unha sala hipóstila, capaz de acoller un alto número de fieis fundamentalmente para a oración colectiva dos venres, e así crease a mesquita que tomou como modelo a casa de Mahoma en Medina. Ten tamén un significado áulico posto que a actividade construtiva, especialmente das mesquitas aljama, era potestade do soberano e, consecuentemente, manifestación do seu poder.
A funcionalidade destas construcións é igual en tódolos territorios, pero ó carecer de herdanza propia, a arte islámica asumiu trazos dos entornos culturais nos que se erguen.

CONTEXTO

Mahoma, un comerciante caravaneiro, recibiu a revelación a través do arcanxo Gabriel. Isto sucedía na Península Arábiga no século VII da nosa era A nova relixión recibe o nome de Islam, Alá é o seu deus e Mahoma o profeta
basa o seu dogma no Corán, sendo pois a terceira relixión do libro xunto co xudaísmo e o cristianismo
Despois da morte do profeta, a nova crenza comezou unha expansión que a levou en menos de 150 anos a dominar dende o río Indo ata a península Ibérica, agrupando milleiros de seguidores da bandeira verde do Profeta.
No 711, tropas bérberes enviadas polo gobernador musulmán do norte de África dependente do califa de Damasco, e dirixidas por Tariq, cruzaron o estreito e e desembarcaron en Xibraltar. Entraron na Península chamados por parte da nobreza goda, partidaria dos fillos o defunto Witiza, para combate o rei Rodrigo. O enfrontamento produciuse no río Guadalete e rematou coa vitoria dos musulmáns
Os enfrontamentos e divisións internas da nobreza visigoda favoreceron a expansión musulmán, chegando a ocupar a meirande parte da Península.
As terras de Al-Andalus foron incorporadas ós dominios do califa Omeia de Damasco como un emirato independente con capital en Córdoba. Pero cando en Damasco os Abbasís se fixeron có poder, Abd al-Rahmán I, un dos poucos superviventes dos Omeias, fuxiu a Al-Andalus, fíxose co poder en Córdoba, proclamouse emir e declarou a independencia política no 756. Tempo despois, no 929, Abd al-Rahmán III, alentado polos seus éxitos militares e pola debilidade do poder dos califas de Bagdad, autoproclamouse califa ou xefe relixioso dos musulmáns de Al-Andalus. Nace así o Califato de Córdoba, que se manterá ata o 1031 e que constitúe o momento de maior esplendor político, cultural e social da España musulmán, así o reflicte a mesma Mesquita que estamos a analizar.
A fragmentación do Califto en reinos de taifas, marca o comezo dunha decadencia que nin almorábides nin almohades puideron evitar. A Reconquista que emprenden desde o norte os reinos cristiáns será completada coa ocupación do reino nazarí de Granada por obra dos Reis Católicos no 1492.

ANÁLISE

Construída en pedra de cantería, emprega asimesmo outros materiais: ladrillo, mármores, estucos e mosaicos.
Como se indicou anteriormente, a mesquita é resultado de sucesivas ampliacións, sendo as de maior interese artístico a primeira construción e a ampliación de Al-Hakam II

Canda analizamos a planta o primeiro que chama a atención é a súa orientación que se mantivo en tódalas ampliacións: a kibla mira ó Sur, a Damasco, en lugar de estar orientada cara á Meca, ó Leste. Isto interprétase como un signo máis de independencia fronte ó califato de Bagdad e un desexo de manter a tradición siria.
A mesquita levantada Abd al-Rahman I entre 786 e 788, sobre o terreo da antiga Igrexa de San Vicente, segue o modelo da gran mesquita de Damasco. O conxunto de patio - o sahn coa fonte de ablucións- e sala de oración, o haram, é practicamente cadrado. O haram consta de once naves de doce tramos ou intercolumnios, dispostas perpendicularmente á kibla, sendo a nave central máis ancha que as laterais
Aproveitáronse elementos de edificios anteriores romanos e visigodos, así sucedeu cos soportes da primeira construción o que determinou que os fustes das columnas varíen en tamaño, en grosor, nos materiais (uns son de mármore e outros de granito), igualmente unhas columnas teñen basa e outras non.
Pero o trazo máis significativo, pola novidade e pola eficacia tectónica, é o sistema de soportes empregado. Trátase dunha superposición de soportes, columnas na parte inferior e piares encima, que apean sobre unha peza cuadrangular, a modo de cimacio, con modillóns de rolos. Columnas e piares quedan cinchados por medio de arcos, de medio punto os de arriba e de ferradura e ó aire, os de abaixo. Estes, en lugar dos tradicionais tirantes de madeira, serven de entibo pois impiden o desprazamento lateral das columnas, xa que as primeiras doelas quedan embutidas no propio piar, son os chamados arcos enxarxados. Os arcos superiores son os que soportan a cuberta. Este sistema, inspirado nos acuedutos romanos, permitiu elevar a altura das naves ata 9 metros.
As doelas da dobre arquería presentan unha bicromía de vermello e branco, derivado do material usado: pedra e ladrillo.
Tanto o sistema de soportes como a bicromía está directamente relacionada coa arquitectura civil romana, o acueduto dos Milagres en Mérida é un claro antecedente.
A cuberta é unha armadura de madeira con vigas transversais. Na cuberta, cada nave ten o seu tellado a dobre vertente.
Son as propias arquerías, as que constitúen o principal elemento decorativo, recordemos que a arte islámica non pode contar con representacións, e a súa repetición en tódalas direccións parece prolongar o espacio desde calquera punto de vista.
A primeira ampliación e segunda mesquita débese a Abd al-Rahman II, entre o 833 e o 848, que derruba o vello muro da Kibla e prolonga o haram cara ó sur en oito tramos, uns 24 metros. Nestas datas, a cidade de Córdoba coñeceu un importante desenvolvemento urbanístico, motivado polo crecemento demográfico e económico, por iso era preciso dotar á mesquita dunha maior capacidade. Xa se labran a propósito algúns capiteis, dos que só se conservaron os dous que franquean o actual mihrab.
Con Abd al-Rahman III, primeira metade do s. X , a mesquita completase cun magnífico minarete de planta cadrada e dobre caixa de escaleiras, que se conserva no interior da torre barroca da actual catedral. Tamén se amplía o patio e se dota de pórticos, ó tempo que se reforza a fachada de acceso ó haram, que non sufriu modificación algunha.
A segunda ampliación e terceira mesquita, a máis espectacular, foi obra de Al-Hakam II. No 962 dá comezo unha obra ambiciosa que empeza por derrubar de novo o muro da Kibla para prolongar cara ó sur o haram en doce tramos máis ata chegar ás murallas que bordeaban a Medina ó carón do Guadalquivir.
Aínda seguindo o planeamento inicial, esta ampliación presenta interesantes novidades. A primeira xa aparece na planta ó introducir na súa tipoloxía a planta en "T" marcada polas bóvedas nervadas e do dobre muro da quibla. Hai catro bóvedas nervadas, tres en liña fronte ó mihrab e a cuarta sobre a nave central á entrada do haram, posúen nervios que non se cruzan no centro senón que o deixan baleiro para insertar pequenas bóvedas gallonadas, será un modelo de grande transcendencia para a arte cristián medieval. O muro da quibla conta con cinco estancias comunicadas entre si a cada lado do mihrab, dun lado para o paso do califa desde o alcázar –superando a rúa por unha pequena ponte-, e na banda oriental para o tesouro
Os soportes, ó seren feitos ex professo, son todos do mesmo tamaño e sen basa, alternando capiteis corintios e compostos, xunto cos novos modelos de pencas e os de talla de “avéspora” coa súa atalla a trépano. O cimacio, por influencia bizantina, pasa a ser agora cruciforme.
Introduce novos tipos de arcos: apuntados, lobulados e entrecruzados; os de ferradura presentan maior frecha
Delimitouse a macsura por medio de celosías de madeiras preciosas e arcos entrecruzados con doelas decorativas, carentes de valor estructural, aínda que manteñen o mesmo esquema de soportes superpostos serven só como pantalla divisoria. Esta é a zona máis ricamente ornamentada, con atauriques, epigrafía con versículos do Corán, mosaicos e lacerías.
Por último, ábrese un profundo e rico mihrab octogonal embutido no muro da quibla, ao exterior semella un contraforte. O interior decórase con arcos lobulados cegos e cóbrese cunha cúpula en forma de cuncha. O acceso realízase por un gran arco de ferradura enmarcado por un alfís e apoiado en pares de columnas a cada lado procedentes do mihrab da ampliación de Abd al-Rahman III. Arco, alfís e enxutas van ornamentados con revestimento musivario (mosaicos) de teselas de ouro bizantino enviadas polo mesmísimo basileus, empregando como elementos ornamentais epigrafía, motivos vexetais e formas xeométricas.
Nesta ampliación aplícanse tódalas novidades plásticas que se estaban a fraguar no taller do Palacio de Madinat al-Zahara, dándolle o enorme esplendor e prestancia mencionados.
A terceira e última ampliación prodúcese durante o califato de Hixem II, por decisión do todopoderoso Almanzor. Derrubando o muro oriental amplía o haram con oito naves novas cara ó Leste (non se podía ampliar en dirección Sur polas murallas, nin ó Suroeste porque estaba o palacio) paralelas ás xa existentes ó tempo que se amplía o patio. En consecuencia o mihrab e a nave axial quedan descentrados
Malia que a ampliación de Almanzor carece de relevancia artística – por exemplo a bicromía non responde á diferencia de materiais, todo é en pedra calcaria pintada diferencia as doelas-, foi continuadora do estilo marcado o que contribúe definitivamente a que todo o espazo interno da mesquita da sensación de uniformidade, debido á sucesión de naves idénticas e o predominio da horizontalidade. Dado que carece de fiestras, resulta escuro, pero esa penumbra favorece un clima intimista.
En conxunto, o enorme haram coa súa profusión de soportes e con límites que se perden na penumbra parecía ser un espazo infinito. Ningunha outra construción anterior lograra unhas salas hipóstilas tan amplas e feitas con recursos tan simples
Pola contra, o exterior carece de relevancia, non existe concepto claro de fachada. No perímetro abríanse ata dezaoito portas, ningunha no muro da kibla. Só se conserva a chamada Porta de Santo Estevo, en realidade denominada “Porta dos Ministros”, posiblemente é a máis antiga e serviu de modelo ás demais. Situada entre dous poderosos contrafortes, disponse a modo de fachada tripartita, a parte central co acceso baixo arco de ferradura prolongado a metade da lonxitude do radio e alfís; ós lados arcos cegos e pequenas fiestras rectangulares; sobre a porta novamente tres arcos cegos, e máis arriba unha especie de tellado e merlóns escalonados, que tamén rematan toda a parte superior do edificio. O aspecto xeral ten carácter macizo, reforzado pola abundancia de contrafortes, e defensivo polo seu remate almeado.
Despois da conquista de Granada polos Reis Católicos, a mesquita converteuse en templo cristián. A catedral, incorporada no s. XVI, sobresae por riba da mesquita (instrucións de Carlos V), ademais transformáronse espazos internos para adecuala ás novas necesidades (Capela de Villaviciosa).











Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

  © Blogger template 'Solitude' by Ourblogtemplates.com 2008

Subir