-CÚPULA DA CATEDRAL DE FLORENCIA
CATALOGACIÓN
Cúpula sobre o cruceiro na Catedral de Florencia, realizada por Filipo Brunelleschi no Renacemento italiano, concretamente no Quattrocento -século XV-, no que a Florencia dos Medici é o principal centro cultural.
O artista florentino, de fondos coñecementos matemáticos e arquitectónicos, pertencía ó gremio de orfebres e comerciantes de seda, pero pronto as súas actividades como artesán do metal foron cedendo terreo ós asuntos arquitectónicos.
O artista florentino, de fondos coñecementos matemáticos e arquitectónicos, pertencía ó gremio de orfebres e comerciantes de seda, pero pronto as súas actividades como artesán do metal foron cedendo terreo ós asuntos arquitectónicos.
A Catedral de traza gótica comezara a construírse a finais do século XIII segundo o deseño de Arnolfo di Cambio. Tratábase dunha obra de grande envergadura, a maior de Europa no seu momento, coa que se quería superar as catedrais das cidades toscanas rivais de Siena e Pisa. Os traballos dilatáronse ó longo de case 200 anos, sumando outras intervencións como a de Giotto -deseñou o campanario- e a de Andrea Pisano, entre outros. Estaba prevista unha bóveda sobre o cruceiro, pero non chegou a realizarse, só se levantou o tambor octogonal.
Agora, a primeiros do S. XV, o gremio da lá que vai financiar a obra convoca un concurso no que os principais competidores foron Ghiberti -xa famoso pola labra das Portas do Paraíso no baptisterio- e Brunelleschi, que foi o gañador pese ó conciso plan que presentou -unha maqueta a escala-, e ás dificultades da execución -propoñía erguer a cúpula sen cimbras-. Foi nomeado único inventore e governatore della cupula maggiore.
Agora, a primeiros do S. XV, o gremio da lá que vai financiar a obra convoca un concurso no que os principais competidores foron Ghiberti -xa famoso pola labra das Portas do Paraíso no baptisterio- e Brunelleschi, que foi o gañador pese ó conciso plan que presentou -unha maqueta a escala-, e ás dificultades da execución -propoñía erguer a cúpula sen cimbras-. Foi nomeado único inventore e governatore della cupula maggiore.
Como curiosidade recordemos que previamente Ghiberti vencera a Brunelleschi no concurso para realizar os relevos das citadas Portas do Paraíso.
Os materiais empregados son o pedra na base, ladrillo e o mármore.
Os materiais empregados son o pedra na base, ladrillo e o mármore.
CONTEXTO
O Renacemento, que se desenvolve entre os séculos XV e XVI, constitúe un dos momentos culturais máis importantes de Occidente e con fonda influencia posterior. Iniciase nas repúblicas italianas do norte, a zona máis urbanizada de Europa, con cidades enriquecidas polo comercio en mans dunha burguesía culta e refinada. Actúa como factor favorecedor do cambio estilístico a inmediatez física da herdanza clásica á que se volve como fonte de inspiración.
Desde Italia expándese cara a outros puntos de Europa, pero con matices locais e diferencias que nalgúns casos chegan a ser moi profundas.
Se xa a mesma denominación de Renacemento significa o desexo de recuperar cultura da Antigüidade clásica, e con iso romper coa Idade Media, o factor determinante vai ser a concepción do que se deu en chamar Humanismo, un novo modo de ver o mundo guiado polo antropocentrismo, en oposición ó teocentrismo medieval. Se o home se converte en referencia universal e medida de todas as cousas, desde o punto de vista artístico desembocase nun naturalismo iniciado na pintura do Trecento italiano (Giotto) e nos primitivos flamengos (Van Eyck), que, distanciándose da fe, se conecta ó coñecemento científico, un desexo de saber que se aplica a todo e deriva en importantes logros sexa na xeometría, na óptica, na astronomía ou na navegación, sen esquecer a perspectiva. Non é raro que un artista sexa ó tempo arquitecto, pintor, enxeñeiro, ... Caso particularmente notable en Leonardo da Vinci.
Desde este fundamentos de Humanismo e investigación, a beleza vaise obter a través da harmonía, a proporción e o equilibrio, de xeito similar ó que fixeran tempo atrás os gregos, por iso o naturalismo non significa imitación da realidade senón elaboración intelectual (neoplatonismo)
Desde Italia expándese cara a outros puntos de Europa, pero con matices locais e diferencias que nalgúns casos chegan a ser moi profundas.
Se xa a mesma denominación de Renacemento significa o desexo de recuperar cultura da Antigüidade clásica, e con iso romper coa Idade Media, o factor determinante vai ser a concepción do que se deu en chamar Humanismo, un novo modo de ver o mundo guiado polo antropocentrismo, en oposición ó teocentrismo medieval. Se o home se converte en referencia universal e medida de todas as cousas, desde o punto de vista artístico desembocase nun naturalismo iniciado na pintura do Trecento italiano (Giotto) e nos primitivos flamengos (Van Eyck), que, distanciándose da fe, se conecta ó coñecemento científico, un desexo de saber que se aplica a todo e deriva en importantes logros sexa na xeometría, na óptica, na astronomía ou na navegación, sen esquecer a perspectiva. Non é raro que un artista sexa ó tempo arquitecto, pintor, enxeñeiro, ... Caso particularmente notable en Leonardo da Vinci.
Desde este fundamentos de Humanismo e investigación, a beleza vaise obter a través da harmonía, a proporción e o equilibrio, de xeito similar ó que fixeran tempo atrás os gregos, por iso o naturalismo non significa imitación da realidade senón elaboración intelectual (neoplatonismo)
Outro cambio importante ten que ver coa consideración social do artista: se a arte é unha actividade intelectual, os artistas xa non son meros artesáns, senón traballadores intelectuais e humanistas. O artista toma conciencia de si mesmo, firma con orgullo as súas obras, autorretrátase, busca un estilo propio e diferencial, estuda e investiga, conta con talleres con aprendices e eleva a súa cotización.
Os mecenas que promoven e patrocinan as artes son os príncipes gobernantes, as familias poderosas, os condottieros, os papas,.. O artista traballa baixa un contrato case de exclusividade na corte dos seus clientes e/ou comitentes
Os grandes artistas do Quattrocento son: en arquitectura, Brunellechi e Alberti; en escultura, Ghiberti e Donatello; en pintura, Masaccio, Boticelli e Piero della Francesca.
Os grandes artistas do Quattrocento son: en arquitectura, Brunellechi e Alberti; en escultura, Ghiberti e Donatello; en pintura, Masaccio, Boticelli e Piero della Francesca.
ANÁLISE
Tecnicamente o reto era enorme, tanto polas súas dimensións -42 m de diámetro, case como no Panteón de Roma- para cubrir a anchura total das tres naves, como pola imposibilidade de empregar cimbras na construción pois causarían estragos no xa feito.
Non había antecedentes de cúpulas sobre tambores octogonais deste tamaño, o único similar podía ser a bóveda octogonal do baptisterio na mesma cidade, pero as dimensións eran moi inferiores. Brunelleschi coñecía ben os métodos construtivos romanos, como o dobre muro e recheo, tamén tiña como referente o modelo do Panteón pero non se podía empregar neste caso pois aquela suxeitábase sobre fortes muros de carga que aquí non podía construír, doutra banda aquela estaba pensada para ser vista desde dentro e agora tratábase de facer unha gran cúpula que destacase desde fora.
Ideou un sistema, tomado do Panteón, de dúas bóvedas de ladrillo disposto en espiña de pez, unha interior moi grosa, e outra exterior mais delgada. Ambas de sección apuntada, polo que en sentido estrito non se trata dunha cúpula. O peso da obra queda alixeirado ó deixar baleiro o espazo entre ambas así como polo emprego de ladrillo en lugar de pedra.
Ó non poder empregar cimbras, a cuberta ía crecendo por aneis concéntricos sucesivos de modo que o mesmo aparello de ladrillo marca a curvatura e vai autosustentado a cúpula mentres se eleva, un sistema xa empregado polos romanos. Foi preciso idear novos enxeños mecánicos que facilitasen a tarefa de carreo e subida dos materiais, e novos sistemas de sustentación
A combinación de dous casquetes de sección distinta tamén ten unha razón técnica. As cúpulas e bóvedas semiesféricas tende a afundirse, polo peso do centro, abríndose nos bordos cara a fora, a apuntada tende a abrirse no alto e cara ó interior, pois son os bordes os que exercen un forte empuxe cara a dentro. Ó combinalas, o empuxe horizontal da case semiesférica interior é contrarrestado polo empuxe contrario da apuntada exterior. Foi esta unha solución innovadora que se pode por en relación con cúpulas cistercienses embutidas dentro de torres que actúan coma un contraforte.
Ambas bóvedas fórmanse por medio de oito paneis curvados, plementos, trabados por medio de nervios (8 angulares e 2 por pano) que converxen na clave e se enlazan entre si por medio de listóns de madeira con barras de ferro, horizontais, configurando un entramado a modo de rede que ven ser a osamenta da cuberta.
Exteriormente nos nervios angulares superpóñense as grosas nervaduras de mármore de carácter exclusivamente decorativo. Mármore branco e vermello das tellas, outorgan á cúpula un valor cromático exterior que a separa da rotunda imaxe pétrea da arquitectura medieval. Quedan visibles os mechinais empregados para os andamios durante a construción.
Brunelleschi tiña previsto rematar cunha lanterna que levaría no alto un orbe e unha cruz [1], pero volveu convocarse un novo concurso que tamén gañou ex aequo con Ghiberti. Brunelleschi impuxo os seus criterios pero a obra quedou sen facer á súa morte, será Michelozzo quen a remate a mediados do século. O resultado é unha lanterna moito máis alta das que se facían ata o momento, en mármore branco e de planta octogonal, inspirada nos templos circulares romanos, con estilizados ventanais rematados en arcos de medio punto, separadas por pilastras que sosteñen o entaboamento. Cuberta a modo de chapitel con pequena cúpula contrarrestada nos seus empuxes por medio de estribos, como arcobotantes, que apoian en piares conectados ó corpo central cunha dobre voluta, deixando no centro arcos de medio punto acubillando unha venera. A lanterna actúa como unha harmónica coroación da cúpula, subliña o sentido ascensional e ven ser como o punto de fuga da perspectiva do conxunto.Baixo do tambor incorporáronse tribunas cegas á altura das cubertas das absidiolas, que actúan como contrafortes, recordando a estrutura en baldaquino da arquitectura bizantina. Resta inconclusa a parte superior do tambor na que debería haber unha galería e os frescos do interior pertencen ó século XVI.
Síntese visual dos trazos construtivos
Maxestosa, esvelta e fermosa, admirada polos seus contemporáneos -Miguel Anxo, cando lle encargaron a de San Pedro, dixo aludindo á de Florencia máis grande poderá ser, pero máis fermosa non-, a cúpula, aínda sen realmente selo, de Brunelleschi converterase en flamante símbolo de Florencia. Se conserva da tradición gótica a forma oxival en lugar de semiesférica, a multiplicidade e diversidade gótica é substituída pola pureza das formas, de modo que se converte nun emblema do Renacemento pola súa técnica e polas referencias clásicas que recolle.
[1] Sería realizada tempo despois por Verrocchio, en cuxo taller estaba aprendendo Leonardo. Orbe e cruz foron izados á cúspide o 27 de maio de 1471 cun cerimonial que incluiu o cántico dun Te Deum e música interpretada polos trompeteiros do Pazo da Señoría, situados na lanterna. Para celebrar o remate deuse pan e viño extra ós obreiros.
-BASÍLICA DE SAN LOURENZO, FLORENCIA
Pertence pois ó Renacemento italiano do Quattrocendo, cando Florencia se constitúe no principal centro cultural e renovador de Italia.
A súa función é relixiosa, conectada tipoloxicamente coas primitivas basílicas cristiáns.
A súa construción presentaba un reto para Brunelleschi pois a inspiración nos modelos da Antigüidade non servían xa que aqueles templos non estaban pensados como un espazo interno no que dar acollida ós fieis. Precisaba dar un resposta distinta e acorde ás necesidades.
[1] Sería realizada tempo despois por Verrocchio, en cuxo taller estaba aprendendo Leonardo. Orbe e cruz foron izados á cúspide o 27 de maio de 1471 cun cerimonial que incluiu o cántico dun Te Deum e música interpretada polos trompeteiros do Pazo da Señoría, situados na lanterna. Para celebrar o remate deuse pan e viño extra ós obreiros.
-BASÍLICA DE SAN LOURENZO, FLORENCIA
CATALOGACIÓN
Na primeira metade do século XV un grupo de poderosas familias florentinas decidiron a construción dunha igrexa na que cada un tivese a súa propia capela. Por iniciativa dos Medici o proxecto foi encargado a Brunelleschi, que tamén fai a Sacristía vella da mesma igrexa. Cosme de Medici rematou por quedarse coa obra para a súa familia a cambio de certa cantidade de diñeiro.Pertence pois ó Renacemento italiano do Quattrocendo, cando Florencia se constitúe no principal centro cultural e renovador de Italia.
A súa función é relixiosa, conectada tipoloxicamente coas primitivas basílicas cristiáns.
CONTEXTO
......ANÁLISE
A súa construción presentaba un reto para Brunelleschi pois a inspiración nos modelos da Antigüidade non servían xa que aqueles templos non estaban pensados como un espazo interno no que dar acollida ós fieis. Precisaba dar un resposta distinta e acorde ás necesidades.
A solución está xa presente na planta que mantendo o modelo medieval de cruz latina aproxímase á planta basilical como as primeiras basílicas cristiáns. Predomina polo tanto o eixe lonxitudinal, con tres naves, a central o dobre que as laterais e estas o dobre que as capelas laterais. A ábsida igualmente cuadrangular sobresae pouco ó exterior, ós seus lados, igual que no transepto, dúas capelas.
Pero ademais todo se estrutura de xeito modular para lograr a harmonía entre as partes, xa que se relaciona lonxitude, altura e profundidade. O módulo é o cadrado do cruceiro, cadrado que se repite completo na ábsida e nos brazos do transepto, cuadruplicado na nave central e reducido nas naves laterais e nas capelas. O mesmo chán coas súas liñas serve a recordalo.
O alzado, dividido por un entaboamento, tamén emprega ese mesmo módulo cadrado
Hai pois todo un cálculo de proporcións, todo un estudo de xeometría, que moito ten que ver coa arquitectura clásica, recordemos o Partenón.
Esta imaxe (feita daquela maneira) exemplifica como o tramo da nave central -sen ter en conta a parte alta-está formada pola repetición do módulo.
O alzado, dividido por un entaboamento, tamén emprega ese mesmo módulo cadrado
Hai pois todo un cálculo de proporcións, todo un estudo de xeometría, que moito ten que ver coa arquitectura clásica, recordemos o Partenón.
Esta imaxe (feita daquela maneira) exemplifica como o tramo da nave central -sen ter en conta a parte alta-está formada pola repetición do módulo.
A visión do interior reflicte os principios da perspectiva lineal formulados por el mesmo e baseados na pirámide visual do ser humano. No presbiterio, o punto de fuga, conflúen todas as liñas espaciais lonxitudinais (as liñas de fuga): moldura do teito, cornixa sobre os arcos, entaboamento dos capiteis, plinto, as liñas do pavimento, .... Estas liñas de fuga están cortadas por outras transversais formando volumes cúbicos que se proxectan en profundidade e rematan por converxer no presbiterio.
Nada queda da linguaxe gótica, prima o contido clásico.
As naves sepáranse por arcos de medio punto sobre columna que apoian sobre plinto e basa ática, teñen fuste liso e rematan en capitel corintio, que soporta un fragmento de entaboamento -arquitrabe dividido en bandas, friso decorado e cornixa bastante voada-, é o denominado "dado brunelleschiano"
O "dado" ten por finalidade realzar o arco para manter a correspondencia coas capelas elevadas sobre uns banzos, abertas por arcos de medio punto e enmarcadas entre pilastras acanaladas con capiteis corintios.
En canto á cubrición combina tres tipos de cubertas: nave central, transepto e prebiterio, plana con casetóns recordando as basílicas paleocristiáns e ó modo do Panteón; bóvedas vaídas nas naves laterais e nas capelas; cúpula sobre pechinas no cruceiro.
A distribución dos vanos e da luminosidade está perfectamente regulada: capelas laterais sen vanos, naves laterais tenuemente iluminadas a través dos óculos abertos sobre as capelas e nave central chea da luz que entra polas fiestras da parte alta, ó que hai que engadir os óculos da cúpula do cruceiro que exerce como punto de centralización.
Toda esta luz natural, graduada en altura e tamaño da fonte, pero sempre desde o alto unifica o espazo, un espazo claro, diáfano, proporcional, harmónico e á escala humana.
As naves sepáranse por arcos de medio punto sobre columna que apoian sobre plinto e basa ática, teñen fuste liso e rematan en capitel corintio, que soporta un fragmento de entaboamento -arquitrabe dividido en bandas, friso decorado e cornixa bastante voada-, é o denominado "dado brunelleschiano"
O "dado" ten por finalidade realzar o arco para manter a correspondencia coas capelas elevadas sobre uns banzos, abertas por arcos de medio punto e enmarcadas entre pilastras acanaladas con capiteis corintios.
En canto á cubrición combina tres tipos de cubertas: nave central, transepto e prebiterio, plana con casetóns recordando as basílicas paleocristiáns e ó modo do Panteón; bóvedas vaídas nas naves laterais e nas capelas; cúpula sobre pechinas no cruceiro.
A distribución dos vanos e da luminosidade está perfectamente regulada: capelas laterais sen vanos, naves laterais tenuemente iluminadas a través dos óculos abertos sobre as capelas e nave central chea da luz que entra polas fiestras da parte alta, ó que hai que engadir os óculos da cúpula do cruceiro que exerce como punto de centralización.
Toda esta luz natural, graduada en altura e tamaño da fonte, pero sempre desde o alto unifica o espazo, un espazo claro, diáfano, proporcional, harmónico e á escala humana.
A decoración ven dada exclusivamente polos propios elementos construtivos, eliminando toda a traza gótica que enmascaraba a estrutura arquitectónica. A bicromía do gris da pietra serena nos elementos estruturais -soportes, arcos, entaboamentos, ménsulas, nervios- e o branco do enlucido dos paramentos e das bóvedas contribúe a subliñar o ordenamento espacial. O muro queda patente, non se elimina como na arte gótica.
O exterior transmite a estrutura interna coa gradación de alturas. A fachada quedou sen rematar.
Con esta obra Brunelleschi materializa os novos principios da arquitectura renacentista: creación de espazos calculados racional e cientificamente, realizados a escala humana, lonxe da grandiosidade gótica, e con clara inspiración técnica e formal na Antigüidade clásica.O exterior transmite a estrutura interna coa gradación de alturas. A fachada quedou sen rematar.
