.jpg/2560px-The_Parthenon%2C_Acropolis_of_Athens_(15358508875).jpg)
CATALOGACIÓN
Recoñecemento da obra. Estamos diante dunha obra arquitectónica de tipo relixioso, concretamente trátase do templo coñecido como o Partenón por estar dedicado á Atenea Parthenos, a Atenea virxe, a deusa protectora da cidade grega de Atenas, á que lle da nome, capital da homónima poles na rexión da Ática.
Función. Os templos gregos aínda sendo obras de función relixiosa non son recintos de oración, senón o lugar no que habita o deus ou a deusa á que se dedica o edificio. En consecuencia o edificio é de reducidas dimensións e o espazo interior carece de importancia posto que os fieis realizan as prácticas rituais de culto no exterior.
Localización. Erixiuse sobre outro templo anterior na parte mais alta da Acrópole, á que se accede polos Propileos é onde se levantaban tamén outras construcións relixiosas importantes da cidade como os templos de Erecteión e Atenea Niké, ademais da calcoteca (museo do bronce), o santuario de Artemisa Brauronia e o odeón (na ladeira).
Estilo e datación. Pertence ó período clásico da arte grega, séculos V e IV a.C., entre o fin das guerras médicas e a morte de Alexandre Magno no 323, máis exactamente ó clasicismo pleno do s. V a.C., que coincide co goberno de Pericles quen encargou a reconstrución e embelecemento de toda a rocha sagrada despois da súa destrución polo exército persa de Xerxes no 479 a.C.
Materiais. Está realizado en mármore do Pentélico e pedra de Paros.
Autoría. A totalidade da obra, tanto o edificio en si mesmo como a decoración escultórica, estivo baixo a supervisión de Fidias, pero a obra arquitectónica realizada entre o 447 e o 432, débese ós arquitectos Ictino e Calícrates. Este último realizou tamén o templo de Atenea Niké.
O Partenón é considerado o cumio do clasicismo da arte grega, nel sintetízanse e materialízanse os principios de harmonía, proporción e equilibrio a través das cales se acada a beleza ideal.
CONTEXTO
Grecia non se configurou nunca como un Estado senón que estaba politicamente organizada en poles independentes, a cidade-estado. Nun mundo no que os reis eran deuses, Atenas opta pola democracia (goberno do pobo). Os atenienses non eran súbditos senón cidadáns, homes libres nacidos na poles, e tiñan dereito a participar directamente na xestión da cidade a través da Asemblea, da que están excluídos os estranxeiros, os escravos e as mulleres, e dos tribunais que eran as bases do sistema.O pensamento fundamentase, á diferenza dos seus contemporáneas, no antropocentrismo, o home é a medida de tódalas cousas, dixo o filósofo Protágoras. A relixiosidade non era dogmática, os deuses eran moi humanizados e tampouco había unha clase sacerdotal. Cada poles tiña os seus deuses locais, pero os máis importantes eran patrimonio colectivo do territorio grego, o que se concretaba na existencia de santuarios de peregrinación como Olimpia ou Delfos.
No século V, idade de ouro da arte grega, Atenas que controlaba ademais a Liga de Delos e polo tanto as súas riquezas, ocupa unha posición hexemónica. Coa morte de Pericles, entra en decadencia, non houbo dirixente algún capaz de manter a súa supremacía, sendo Esparta a que termine por impoñerse tras das guerras do Peloponeso entre as Ligas de Delos e do Peloponeso. Pero eses mais de 50 anos baixo o mando de Pericles foron tempos de euforia que se plasmaron na restauración da Acrópole, na limitación do poder das oligarquías, no asentamento da democracia e na expansión do modelo a outras cidades.
Se a base artística está na arte prehelénica de Creta e Micenas, Grecia aporta o antropocentrismo, o pensamento crítico como principio reitor do saber e a consecución da beleza ideal (mundo das ideas de Platón) por medio da proporción, o equilibrio e a harmonía.
No campo da arquitectura estes principios van significar a inexistencia de obras colosais, edificacións públicas construídas a partir de cálculos xeométricos e matemáticos, a configuración das ordes (dórica, xónica e corintia) como canon edilicio, a perfección técnica que se manifesta no perfecto pulimento dos muros e na realización dos reaxustes ópticos precisos para que o edificio resulte perfecto na súa visión, e a concepción escultórica da arquitectura pois está pensada para ser vista e non tanto para ser vivida, é dicir importa o exterior non o interior. Outros dous trazos relevantes a ter en conta son, o seu carácter alintelado, a pesares de coñecer arcos e bóvedas non os empregaron, e a policromía.
A principais construcións foron os templos, como o que aquí tratamos, pero tamén se construíron teatros, ágoras, odeóns, stoas, bouleuterions, estadios, ximnasios e palestras.
A escultura deste período está representada por Mirón, Policleto e Fidias.
ANÁLISE
Antes de pasar á análise particular do Partenón, convén convén facer dúas precisións previas. En primeiro lugar que a forma dos templos gregos non é unha creación ex novo, senón que deriva do mégaron micénico, pero se o mégaron era un palacio, os gregos toman o modelo para convertelo en templo. En segundo lugar, entender que os templos non son construcións illadas, pola contra forman parte dun conxunto que abarca todo o témenos, o espazo sagrada delimitado polo períbolos (neste caso toda a rocha sagrada da Acrópole).
Esta concepción pervive no mundo grego, sempre máis interesado no conxunto e no valor plástico dos exteriores que na organización ou funcionalidade dos espazos internos, contrariamente do que farán posteriormente os romanos.
Constrúese en aparello de cantería isódomo unindo os perpiaños por medio de caravillas sen empregar argamasa, as columnas feitas en tambores ensambladas en cola de milano, unha especie de émbolos en madeira.
A orientación Leste-Oeste, sendo o Leste a fachada pola que se accede ó interior, fai que o sol nacente proxectara os seus raios sobre a colosal estatua crisoelefantina de Atenea obra de Fidias.
De planta rectangular con medidas de 69,5x31 m., períptero porque a columnata rodea todo o edificio e octástilo ó contar con 8 columnas nos lados menores. Os lados maiores constan de 17 columnas seguindo o canon de proporcionalidade, o dobre + 1, entre lados curtos e largos.
Xunto coas consabidas dependencias interiores de pronaos ou pórtico, naos coa estatua da deusa e opistódomos -un falso pórtico traseiro-, engadiuse neste caso unha sala a maiores, sala cadrada con teitume plana sostida por catro columnas xónicas (con basa, fuste en estrías mortas e capitel de volutas), o carto das virxes ou parthenon, que ó parecer servía para gardar as doazóns e ó que se accedía desde o opistódomos.
Outra particularidade é que a naos está dividida en tres naves, a central máis ancha que as laterais, mediante unha columnata en forma de U conformada por columnas superpostas de orde dórica. A súa función é dobre, dunha banda elevar a altura da construción para dar cabida á colosal estatua, e doutra soster o teitume plano dunha anchura importante, 18 m.
En realidade foi a estatua de Atenea a que condicionou toda a construción, obrigando a realizar un edificio de gran tamaño, comparable ó templo de Zeus en Olimpia.
A arquitectura grega segue un módulo de harmonía e proporción que se materializa na existencia das ordes, que toman como unidade de medida o radio do fuste da columna e a partir de aí a proporción aplícase a todas as partes e elementos, de xeito que toda a composición queda normativizada.
O Partenón está construído en orde dórica, unha orde que destaca polo seu carácter severo e poor seren o máis antigo pois ten a súa orixe nos primitivos templos de madeira.
En alzado vemos os seguintes elementos:
- a crepidoma, plataforma de tres banzos (estereóbatos, os dous inferiores, e estilóbato o superior), resulta alta para estar en correspondencia co resto do edificio e iso fixo precisa unha rampa de acceso na entrada principal
- as columnas: sen basa, fuste estriado en arestas vivas e cun lixeiro ancheamento central, o éntase; capitel con colariño que o separa do fuste, equino, moldura circular convexa, e ábaco, peza rectangular
- entaboamento constituído por un arquitrabe continuo e sen decoración, un friso dividido sucesivamente en triglifos (con molduras verticais rematada sen gotas) e metopas, espazos lisos que reciben decoración en relevo, e a cornixa que sobresae do plano anterior.
- Como o tellado é a dúas augas fórmanse nos lados menores sendos frontóns cuxa superficie interna, o tímpano, se decora con programas escultóricos.
Pero ademais para lograr un escuadramento perfecto da obra empregáronse reaxustes ópticos:
- para un total horizontalidade arquéanse os elementos horizontais (entaboamento e crepidoma) pois o ollo humano tende a ver as liñas horizontais con pandeo cara abaixo
- os fustes das columnas presentan éntase para contrarrestar o efecto de concavidade
- o peristilo inclinase cara ó interior na súa parte alta para conseguir visión totalmente vertical, os intercolumnios teñen distancias distinta para evitar a sensación de converxencia en altura
- as columnas angulares son algo máis grosas pois a luz que reciben tende a adelgazalas.
 |  |  |
O obxectivo do arquitecto é dar á súa obra unha aparencia ben proporcionada e recorrer no posible a medios correctivos de ilusión óptica, con vistas a un equilibrio simulado, xa que non de feito, de medidas e proporcións.
Heliodoro, Tratado de Óptica, s. III a.C.
En canto ó programa escultórico, moi amplo, incluía os frontóns có nacemento de Atenea e a disputa con Poseidón polo dominio da Ática, as metopas coas loitas dos atenienses con centauros, amazonas e xigantes, e na guerra de Troia.
Pero este templo presenta outra particularidade, un longo friso que percorre por todo o perímetro exterior do muro interior no que se representa a celebración das festas das Panateneas, cando, cada catro anos, toda a cidade desfilaba tralas doncelas que levaban ó templo o peplo por elas tecido.
A ornamentación incluía algo que hoxe non vemos: a pintura que o recubría.
Ó longo do tempo, o Partenón viuse transformado primeiro en igrexa bizantina, logo en mesquita turca, pero o maior dano foi cando convertido polos turcos en polvoreira, unha bomba veneciana destruíu gran parte do edificio en 1687. (Ler a historia do edificio)
Por último, comentar o espolio británico das esculturas: a principios do século XIX, Lord Elgin espiu o edificio dos seus relevos. Hoxe poden verse no Museo Británico mentres Grecia reclama a súa devolución.
- Didáctico vídeo tomado do Museo Británico
