CATALOGACIÓN
Talla policromada en maderia, unha das imaxes maís representativas da escultura de Gregorio Fernández, nacido en Sarria (Lugo). Presenta a Cristo morto no regazo da súa nai despois de ser baixado da cruz. Foi realizada en Valladolid en 1616, sendo encargada pola Confraría das Angustias de Valladolid como paso procesional.
Corresponde á arte barroca española. E, por ser obra de Gregorio Fernández, encádrase na escola castelá de Valladolid, on de acadou unha fama considerable. Nun primeiro momento estivo influído polo manierismo e polos modelos flamengos dos que herda a angulosidade dos panos. Desenvolverá logo un estilo moi persoal marcado polo patetismo e o dramatismo.
Para afondar non realismo, as tallas incorporan postizos: ollos de cristal, dentes de marfín,... A imaxinería é un xeito de escultura de forte tradición renacentista en España, agora incorpóranse as tallas para pasos procesionais de Semana Santa.
O modelo de Piedade xa aparecera no gótico, aínda que o gran referente era sen dúbida a Piedade do Vaticano de Miguel Anxo. Gregorio Fernández retoma o modelo para crear un tipo iconográfico de grande éxito no mundo cristiá. Creou tamén outros tipos: a Inmaculada, o Crucificado (morto e con tres cravos), o Cristo morto e o Ecce Homo. O obxectivo destas imaxes relixiosas é mover a piedade do crente que contempla a obra, un ideal derivado da Contrarreforma. Os encargos son realizados sempre desde o ámbito eclesiástico: parroquias, confrarías, conventos.
Corresponde á arte barroca española. E, por ser obra de Gregorio Fernández, encádrase na escola castelá de Valladolid, on de acadou unha fama considerable. Nun primeiro momento estivo influído polo manierismo e polos modelos flamengos dos que herda a angulosidade dos panos. Desenvolverá logo un estilo moi persoal marcado polo patetismo e o dramatismo.
Para afondar non realismo, as tallas incorporan postizos: ollos de cristal, dentes de marfín,... A imaxinería é un xeito de escultura de forte tradición renacentista en España, agora incorpóranse as tallas para pasos procesionais de Semana Santa.
O modelo de Piedade xa aparecera no gótico, aínda que o gran referente era sen dúbida a Piedade do Vaticano de Miguel Anxo. Gregorio Fernández retoma o modelo para crear un tipo iconográfico de grande éxito no mundo cristiá. Creou tamén outros tipos: a Inmaculada, o Crucificado (morto e con tres cravos), o Cristo morto e o Ecce Homo. O obxectivo destas imaxes relixiosas é mover a piedade do crente que contempla a obra, un ideal derivado da Contrarreforma. Os encargos son realizados sempre desde o ámbito eclesiástico: parroquias, confrarías, conventos.
CONTEXTO
Igual que na arquitectura, o Barroco na escultura enraíza tardiamente en España, de feito a influencia de Bernini non penetra ata o cambio de dinastía (Borbón).
Escasea a escultura exenta civil (estatuas ecuestres en bronce: Filipe III e Filipe IV), preferíndose a temática relixiosa en madeira (retablos e tallas) ó servizo da sensibilidade contrarreformista. Así a principal característica é o tratamento realista e o fondo dramatismo expresivo pois a súa finalidade é “persuadir os homes á piedade e levalos a Deus”, por iso ha de empregar a linguaxe do verosímil para emocionar e conmover ós fieis.
En principio mantívose a técnica do estofado con fondos de pan de ouro que logo se irá abandonando, si se mantivo o emprego de elementos postizos: lágrimas e ollos de vidro, pelo natural, coroas e espadas de metal -ouro, prata-, dentes de marfil, ricas telas nas vestiduras, ... Todo un xeito de teatralizar a representación de xeito que a imaxe chegue ó espectador a través dos sentidos.
Escasea a escultura exenta civil (estatuas ecuestres en bronce: Filipe III e Filipe IV), preferíndose a temática relixiosa en madeira (retablos e tallas) ó servizo da sensibilidade contrarreformista. Así a principal característica é o tratamento realista e o fondo dramatismo expresivo pois a súa finalidade é “persuadir os homes á piedade e levalos a Deus”, por iso ha de empregar a linguaxe do verosímil para emocionar e conmover ós fieis.
En principio mantívose a técnica do estofado con fondos de pan de ouro que logo se irá abandonando, si se mantivo o emprego de elementos postizos: lágrimas e ollos de vidro, pelo natural, coroas e espadas de metal -ouro, prata-, dentes de marfil, ricas telas nas vestiduras, ... Todo un xeito de teatralizar a representación de xeito que a imaxe chegue ó espectador a través dos sentidos.
Débense diferenciar tres focos escultóricos con trazos propios. Neste século XVII dominan dúas escolas: a escola castelá, caracterizada polo patetismo, con centros en Valladolid (Gregorio Fernández) e, en menor medida, Madrid; a escola andaluza, de formas máis idealizadas, con centros en Sevilla (Martínez Montañés) e Granada (Alonso Cano). Xa no século XVIII destaca a escola levantina con centro en Murcia, máis colorista e amable, (Salzillo, introdutor dos beléns).
ANÁLISE
Cristo repousa nunha especie de leito formado por unha tea branca, o sudario, apoiado no regazo da Virxe. A talla, aínda sendo posible a contemplación desde calquera punto de vista, está pensada para ser vista de frente xa que o corpo está volteado para privilexiar este punto de vista. A cabeza de Cristo está ladeada cara abaixo á esquerda mentras que a da súa nai olla cara arriba e á súa dereita. Este contraste entre ambas figuras crea maior dinamismo o mesmo que o eixo do corpo da Virxe, case vertical, e o de Cristo, nunha gran diagonal. Chama sobre todo a atención como rompe o autor có modelo renacentista de composición piramidal sendo aquí a obra marcadamente asimétrica sobre todo grazas a esa diagonal do corpo de Cristo e a posición da figura da Virxe descentrada.
Mentras o corpo de Cristo é musculosos e alongado, o da Virxe ten un canon máis curto e ancho para estabilizar o conxunto.
As telas forman drapeados de pregas duras, ríxidas xerando claroscuros. Son a herdanza flamenga. Os signos do sufrimento de Cristo son claros: as feridas sanguentas dos pes, os ollos con profundas olleiras, a expresión agónica, a lividez do seu corpo, o pelo mollado polo suor e dividido en mechóns. Tamén a imaxe da súa nai amosa a dor pola morte do fillo alonxándose da serenidade renacentista con ese xesto clamando ó ceo, cunha intensa ollada de sufrimento dirixida cara arriba e cunha man extendida como pedindo explicacións polo sacrificio de Cristo.
Anatomicamente Cristo presenta un canon estilizado cun tratamento delicado, de gran perfección formal e beleza clásica. Pero o significado clásico do espido desaparece baixo o drama e o horror do sufrimento, de xeito que de humano pasa a ser divino. Serven á mesma finalidade o engadido de elementos postizos como os dentes, a cortiza nas feridas e a policromía que, renunciando ó estofado, faise por medio do óleo para as carnacións mates e os detalles.
O rostro de Cristo entumecido e falto de vida contrasta có delicado tono carne do rostro da Virxe. No tratamento de ambos somos testemuñas da agonía do fillo de Deus, algo que cadraba coa finalidade destas obras imbuídas no espiritu da contrarreforma có seu interés en amosar o sufrimento da Paixón como exemplo para a vida cristiá. Na imaxe da Virxe atopamos a típica xestualidade teatral do barroco, aínda que sen esaxeracións, cunha certa contención.
Certamente, Gregorio Fernández logra que os crentes se sintan verdadeiramente diante de Cristo morto, se centren nese cadáver pálido e só para ser o espectador o que se converta en protagonista do duelo. Estamos diante da retórica da persuasión.
