BIZANCIO

Á morte de Teodosio no 395, o Imperio Romano divídese entre os seus fillos

Honorio recibe Occidente, capital en Rávena. Remata coas invasións bárbaras no s. V

Arcadio recibe Oriente/Bizancio, capital en Constantinopla. Remata coa caída en mans otomanas no 1453

A civilización bizantina resulta da suma da tradición occidental e das aportacións orientais.

Os piares do Imperio foron a economía, a política exterior que amosou sempre unha tendencia á expansión e a Igrexa que serviu de elemento de unificación.
A potenciar o Imperio serviron as manifestacións artísticas. Crearon espazos susntuosos para desenvolver a liturxia, exaltaron a grandeza sobrehumana do emperador, o basileus, e ilustraron mediante imaxes o mundo transcendente, o invisible fíxose patente por medio de símbolos.

Da súa expansión quedaron mostras de grande relevancia coma as catedrais de San Marcos en Venecia, da Natividade de Kiev ou a de San Basilio en Moscú, xa no século XVI.
Economía comercial favorecida pola súa estratéxica situación
Unificación relixiosa baixo a fe ortodoxa
Cesaro-papismo: emperador pola gracia de Deus, o seu representante na terra. Ten o poder máximo do goberno, o exército e da igrexa
Herdanza romana máis a influencia grega e oriental, ademais da cristiá
Arte ó servizo do Estado (arte áulico) e da Igrexa (teocracia)
Sometido a regras, disciplinado e conservador. Tende á uniformidade e ós convencionalismos

No ámbito artístico é preciso diferenciar as seguintes etapas

• 1ª Idade de Ouro, s. V-VII. Auxe con Xustiniano s.VI. Iconoclastia no VIII
• 2ª Idade de Ouro, s.IX-XII. Volta ás imaxes. Expansión cara a Rusia e nordeste
• 3ª Idade de Ouro, s.XIII-XV. Inicio da decadencia

ARQUITECTURA

MATERIAIS	PLANTAS	ARCOS
Variados (ladrillo, cachotería e pedra). Recubrimento de mosaicos, placas de bronce ou mármore pero exteriores pobres (diferencia entre corpo e espírito)	Preferencia polas centralizadas ou combinando	De medio punto, ás veces peraltados
SOPORTES	CAPITEL ALBARDA	CUBERTAS
Columnas de capiteis corintios ou troncocónico invertido, con cimacio. Biselado a trépano, niño avespa	Resulta da fusión do capitel e o cimacio	Armaduras de madeira (tradición occidental) Bóvedas: de canón, para espacios lonxitudinais; de aresta, para espacios cuadrangulares; cúpulas sobre pendentes, en espacios cuadrangulares, ás veces gallonada
CONTRARRESTOS	ORNATO	CONCEPCIÓN ESPACIAL
Por grosos machóns, contrafortes externos e estructuras baldaquino	Materiais ricos que cobren os pobres: mármores de cores e mosaicos Formando extensos campos que desdebuxan os contornos	Continuo, dinámico, dilatado, desmaterializado (cúpulas, brillo dos mosaicos). O muro semella non ser un elemento estático, é un elemento de unión entre a masa e o baleiro das arcadas. Suxire infinitude e sorpresa

Constrúense edificios de carácter relixioso (basílicas, mausoleos, martyria) e civil (circos, anfiteatros, arcos de triunfo,..)

Análise de Santa Sofía (ir)

MOSAICOS

Herdanza romana e paleocristiá, pero pasa ás paredes e ás cubertas e fuxe de representar a realidade. Arte espiritual, ideal e mística A riqueza material ten por finalidade acercar o home á omnipotencia de Deus

Teselas de pasta vítrea, mármores e incluso pedras preciosas, cortadas segundo necesidade do debuxo)	Fondos dourados (o infinito, a divinidade). As referencias espaciais, se as hai, son abstraccións	A cor, os brillos e os reflexos axudan a conseguir un espacio simbólico sobrenatural, un espacio celeste
A natureza non se copia, só é un elemento que serve para identificar as escenas ou para cooperar na composición.	Organización en paneis. Grupos illados en espazos continuos	Formas planas, bidimensionais, sen profundidade. Non hai sombras nen, habitualmente, claroscuros
A súa definición formal e proporcións está previamente establecidas por estrictas regras. Canon estilizado (9 cabezas) destacando a intensidade da mirada (espírito). Cabeza, tres partes (Trinidade) módulo: nariz.	Isocefalia, pero tamén tamaño por xerarquías	Figuras arquetípicas, inmóbiles, hieráticas. Antinaturais pois son símbolos eternos e inmutables
En lugar de afondar no espacio, as formas avanzan cara ao espectador en perspectiva invertida (é contraria á perspectiva lineal, as liñas de fuga saen do interior da imaxe, avanzan cara ó espectador e converxen no punto de fuga que está diante. Figuras de diante maior tamaño que as de atrais. Superposición de planos e franxas de profundidade (arriba, o porto de Classe)	Modelos e ubicación prefixados: Pantocrátor na cúpula; Xuízo Final, esceas dos Evanxeos no nártex; Virxe Theotokos (Nai de Deus), Cristo en maxestade na ábsida; Santos, mártires nos laterais da nave maior

Crea modelos iconográficos da Virxe, especialmente nas iconas sobre táboa. Importante resaltar a figura de María como "Nai de Deus" (Concilio de Efeso, 431).
Son modelos que van pervivir no tempo.

VARIEDADES PRERROMÁNICAS

No s. V, os pobos bárbaros invaden o Imperio Romano de Occidente rompendo a unidade política e artística (hai baleiro de estilo unificado, non de estilos nin artístico).

A arte e a cultura fragméntanse nun proceso de rexionalización que rematará coa unidade da Europa románica.

Así pois denominamos arte prerrománica o conxunto de estilos artísticos da Europa Occidental.

Resulta da suma de distintas herdanzas:

• Romana. Emprega os seus elementos construtivos pero con técnica deficiente. Ademais da precariedade económica, os bárbaros non contaban con tradición construtiva. A escultura, realizada en obradoiros locais, é pobre e escasa, simplificada e esquematiza, poucas veces figurada.

• Bárbara. Visible no gusto polos obxectos ornamentais (fíbulas, broches, espadas,.), utilizando materiais preciosos (ouro e xemas). Temas decorativos de tipo xeométrico e vexetal (cestería, roleos, rosetas, cruces patadas, sogueado).

• Bizantina e oriental. Animais fantásticos(grifóns), animais en roelo; cruz grega; xogos de cúpulas; mosaico dourado de temática cristiá. A Igrexa, xunto coa monarquía, será a principal promotora.

ARTE VISIGODA, VI-VIII

Proceden do Sur da Galia, expulsados polos francos. É o pobo xermano máis romanizado

No s. VI fundan un reino na Península Ibérica con capital en Toledo que abarca o centro e oeste da península.

Recaredo convértese ó cristianismo (eran arrianos) a finais do s. VI, e tras del todo o reino.  Conseguen así  a unidade relixiosa

Período de esplendor o s. VII

Remata coa invasión árabe no 711.

Unha visión global

ARQUITECTURA

MURO	SOPORTES	ARCO
Ladrillo ou perpiaños a soga e tizón en seco en fiadas irregulares, percorridos por cenefas decorativas. Ó ser de muros fortes non precisa contrafortes	Columnas con capiteis de inspiración corintia ou troncocónicos invertidos con relevos e grosos paralelepípedos a modo de cimacio	Diferencia co califal: peralte de 1/3 en lugar de ½ do radio; doela salmer disposta horizontalmente polo que o trasdós e o intradós non se corresponden; despece ó centro do diámetro
PLANTAS	CUBERTAS	ICONOSTASIO
Basilical ou centralizada de cruz grega inscrita en rectángulo. Espazos interiores compartimentados. Cabeceiras rectas interior e exteriormente. Ábsidas tripartitas (a modo de eremitorios para facer penitencia) Pórticos avanzados nos pés. Ás veces tamén pórticos no cruceiro	Bóvedas de canón, de arestas; teitumes de madeira; cúpula no cruceiro	Iconostasio pechando o transepto (espacio para a xerarquía eclesiástica)
VANOS	CIBORIO	CENEFAS
Poucos e estreitos	Construcción elevada sobre o cruceiro en forma de torre)	Repetidas ó longo dos muros con formas xeométricas, vexetais,roleos,...

RELEVOS

Plano e esquemático en frisos, cancelas, impostas, basas, capiteis e cimacios, é dicir sosmetido á arquitectura. 

Algúns sarcófagos motivos xeométricos, vexetais, roleos, animais rampantes e simbólicos. 

Ás veces formas figuradas que poden resultar difíciles de interpretar

OURIVERÍA

Emprega materiais moi diversos -ouro, pedras preciosas, vidros de cores- e diferentes técnicas: filigrana e repuxado, pedras preciosas en cabujón  As pezas máis repetidas son as fíbulas aquiliformes, as coroas votivas (regaladas polos monarcas ás igrexas, seguindo costume bizantino), aneis, …  O conxunto máis importante é o de Guarrazar.

ARTE CAROLINXIA, VII-IX

Reinado de Carlomagno (768) ata a disgregación do imperio (855) 

Binomio Igrexa-Estado: a Igrexa para contar cun brazo armado e o Estado, dinastía carolinxia, como aglutinante imperial

Desexa reverdecer a unidade imperial e cristiá 

A estabilidade política e a mellora económica, favorecen a renovación cultural e artística

Marco xeográfico moi amplo: Alemaña, Francia, Suíza e a Marca Hispánica. Centro, Aquisgrán

ARQUITECTURA

Cortesán e eclesiástica (igrexas) predominando a planta basilical con cruceiro destacado,  deambulatorios,  cubertas de madeira,  columnas e piares cruciformes,  arco de medio punto. Capela Palatina de Aquisgrán, actualmente dentro da Catedral.

ARTE ASTURIANA

Invasión musulmán (711), foco de resistencia no Norte, Asturias, que queda incomunicada

Monarquía, Corte asentada en Oviedo

Aínda que senténdose continuadora da monarquía visigoda, non se identifica con ela, tenta constituír unha monarquía independente e renovada

Artisticamente enlaza coa tradición romana, pero recibe as influencias doutras cortes europeas (carolinxio), así como as visigodas e musulmáns. Utilízaas con gran singularidade

ETAPAS

1ª - Afonso II
2ª - Ramiro I, plenitude, mediados do s. IX: Sta Mª do Naranco, S Miguel de Lillo
3ª - Afonso III: S Salvador de Valdediós, Sta Cristina de Lena

ARQUITECTURA

MURO	SOPORTES	ARCO
Ladrillo e cachotería, reforzada con cantería nas esquinas e nos contrafortes	Preferencia polo piar, a miúdo sen capitel; columnas de fuste sogueado con basas e fustes enriquecidos	De medio punto peraltado, ás veces de ferradura por influencia visigoda
PLANTAS	CUBERTAS	CONTRAFORTES
Basilicais de 3 naves, con ábsidas rectangulares no exterior e n o interior. Pórtico lateral	Bóvedas de canón, a miúdo peraltada, sobre arcos faixóns. Previamente cubertas de madeira	Estreitos e abundantes para contrarrestar os empuxes das bóvedas (novidoso)
VANOS	ORNAMENTO	CÁMARA
Fiestras xeminadas, celosías e alfís	Repetidamente medallóns ou clípeos, cintas, sogueado; tamén pintura mural	Cámara secreta sobre a ábsida central con acceso desde o exterior (?)

OURIVERÍA

Como nos casos anteriores escasea a escultura de vulto redondo, pero interese da orfebrería

ARTE MOZÁRABE, s.X

Mozárabe = cristiáns baixo dominio musulmán

Tamén chamada arte de repoboación (emigrados ao norte do Douro)

Construcións cristiás con elementos musulmáns: fusión das dúas culturas

Unha introdución e as xeneralidades

Mozárabe from Asun on Vimeo.

ARQUITECTURA

ARCOS	BÓVEDAS	SOPORTES
Herdanza musulmá: de ferradura califal, con alfís	Herdanza musulmá: de nervios califal, gallonadas. Tamén cubertas de madeira	Herdanza musulmá: columnas con capiteis corintios de trépano
MODILLÓNS DE ROLOS	PLANTA	ÁBSIDAS
Herdanza musulmá para soportar os aleiros	Pequenas e variadas, estructuras complicadas. Tende a compartimentar os espacios	Rectangulares no exterior e de ferradura moi pechado no interior (recordan os mihrabs)
MURO	ICONOSTASIO	VANOS
De perpiaños e cachotería, grosos para suxeitar as bóvedas, con aleiros e cornixas	Pechando o transepto	Escasos, estreitos, celosías

O SÉCULO X EN GALICIA 

Desaparecida a monarquía visigoda coa invasión árabe, organizáronse certos núcleos de resistencia no Norte da Península (Asturias), mentres Galicia mantivo unha actitude máis ben pasiva diante destas novas circunstancias. 

Se ben engarza coa dinastía asturiana, a calma que aquí se respira fai que veñan xentes procedentes das terras sometidas, os mozárabes. Deste xeito, Galicia ten a nivel artístico, dúas influencias: a asturiana e a mozárabe ou arte da repoboación. 

• A principios do século IX, o bispo de Iria localiza a tumba de Santiago e edifica unha capela sobre un mausoleo romano, e logo, en tempos de Afonso III érguese a primeira  basílica, con influencia ovetense. Esta basílica será destruída por Almanzor no 997.

• Remodélase Santa Comba, con engadidos astures
• Fúndase en S. Martiño de Mondoñedo unha nova sede monástica cando os monxes de Dumio (cerca de Braga) foxen diante da ocupación musulmán
  Pese a que a obra é maioritariamente dos ss. XI e XII, aínda pervive nela a influencia asturiana (estreitez da nave, cantería a soga e tizón) xunto coa visigoda (abaixo, capitel como pila da auga bendita, capiteis da portada, reaproveitamentos na ábsida central)
  O retablo pétreo ou antipendio considérase do IX.