A UNIDADE DA ARTE ROMÁNICA

A partir do s. XI cando os pobos invasores son culturalmente asimilados e os musulmáns detidos, entramos nunha etapa máis estable

O románico é o primeiro estilo común da Europa Occidental e cristián, aínda que con particularidades rexionais, que se corresponde coa sociedade feudal e a Alta Idade Media.

Recibe este nome polas súas similitudes coa arte romana, sen embargo asimila influencias dos estilos anteriores, desde as romanas pasando polas bizantinas ata as islámicas.

Nace en Francia no ambiente carolinxio Está ao servizo da Igrexa

Determinantes históricos:

• a espiritualidade da época marcada polo milenarismo. Crenza xeneralizada do fin do mundo no ano 1000 (ou no 1033 = morte de Cristo). Manifestase na conciencia de culpa pero acompañada do perdón, seguido dun sentimento pietista (agradecemento)
• a consolidación do feudalismo: arte aristocrática con castelos de pedra a partir do s. X
• o desenvolvemento monástico (reforma beneditina de Cluny no s. X) e a súa rápida difusión (en España)
• o culto das reliquias e as peregrinacións: Xerusalén, Roma e Santiago
• as Cruzadas

ARQUITECTURA

Construcións:

• Relixiosas: igrexas, igrexas de peregrinación, mosteiros
• Civís: palacios urbanos e castelos

A principal innovación será a concepción espacial

Carácter monumental e perdurable con sólidos volumes definidos por liñas simples: curvas e rectas que marcan claramente os seus límites espaciais. Esta solidez recorda unha fortaleza Métrica precisa que favorece a impresión dun todo organizado

Autoría: cuadrillas itinerantes dirixidas por un mestre de obra (marcas), inclúe canteiros, escultores,.. Traballan por encargo pero conforman escolas con trazos propios. Non existe o concepto de artista, a arte é simplemente o traballo ben feito

FRANCIA

Heteroxeneidade con peculiaridades locais

De peregrinación: Santa Fe de Conques, San Sernin de Toulouse, Magdalena de Vezelay

Influencias bizantinas (bóvedas bulbosas e tellados de escamas - Nosa Señora de Poitiers) e lombardas

ALEMAÑA

Dobres elementos: dúas ábsidas, dous transeptos.

Desenvolvemento vertical e multiplicación de torres

Catedral de Maguncia, San Miguel de Hildesheim

ITALIA

Separación dos elementos (basílica, baptisterio, torre)

Decoración con mármores, non hai escultura

Arquerías abertas, bandas lombardas

Conxunto catedralicio de Pisa, San Ambrosio de Milan

ESPAÑA

Chega tardiamente, 2ª metade do XI, desde Francia e Lombardía a través do Camiño de Santiago

Rompe a evolución da arte autóctona, se ben se manteñen as súas influencias (visigoda, asturiana, mozárabe e, incluso, islámica)

Non se pode falar dun "románico español"

Hai tres momentos cronolóxicos, con diferencias rexionais:

• Primeiro románico. 1ª metade s. XI. 
  Iniciase en Cataluña: pequenas igrexas de carácter rústico e influencia lombarda
  San Clemente de Tahull

• Románico puro ou cluniacense, 2ª metade s. XI
  Catedral de Santiago (nos comentarios), Catedral de Jaca, con pórtico lateral

• Difusión, s.XII
  Catedral de Lugo, Palacio Xelmírez en Santiago,  Catedral de Zamora
  Mosteiros cistercienses: Poblet, Oia, Meira

	PLANTAS, 3-5 naves
Basilical por influencia romana	De cruz latina, cruceiro destacado ou non	Raramente centralizadas, por influencia bizantina e mozárabe
	PARTES
FACHADA e NAVES	TRANSEPTO e CRUCEIRO	CABECEIRA
Fachada entre torres A portada reflicte a estructura interna Ás veces precedida por pórtico e con portadas nos brazos do transepto	Transepto -nave transversal- desenvolvido para simbolizar a cruz, ás veces engade absidiolas O cruceiro destacado en altura polo abovedamento	Ábsidas semicirculares Nas de peregrinación inclúe a cripta, un deambulatorio ou xirola e absidiolas
	ALZADO
MUROS	CONTRAFORTES	VANOS
Cantería e cachotería; ladrillo no románico mudéxar; groso e con robustos cimentos (para soportar as bóvedas), macizo.	Contrafortes para contrarrestar os empuxes das bóvedas.	De pouca luz (seteiras), abucinados, encadrados en arquivoltas e columnas. Domina o macizo sobre o vano
PORTADAS	SOPORTES	ARCOS
Evoca a idea clásica de arco de triunfo. Arquivoltas e abucinamento. Ás veces parteluz ou mainel.Xambas e tímpano, se hai, decorados	Piar románico (núcleo cadrado/rectangular + semicolumnas adosadas). Apean nel os arcos faixóns e formeiros. Nos claustros e exteriores, columna de fuste liso ou estriado. Tamén columna con esculturas adosada Gran variedade de capiteis	De medio punto a miúdo dobrados
CIBORIOS	TRIBUNAS	HORIZONTALIDADE
Elevado sobre o cruceiro, ás veces con lanterna	Sobre as naves laterais nas igrexas de peregrinación
	ABOVEDAMENTO
Bóvedas de canón con arcos faixóns, especialmente na nave central e no transepto	De aresta por tramos cadrados nas naves laterais e na xirola	Cúpulas ou bóvedas semiesféricas no cruceiro
De arcos cruzados nos ciborios	De cuarto de esfera nas ábsidas	De cuarto de canón nas tribunas
	ELEM. ORNAMENTAIS
Axedrezado ou taqueado jaqués	Bandas e arquiños lombardos	Baquetóns
Arquerías cegas	Dentes de serra	Cestería
Bolas	Canzorros baixo as cornixas dos aleiros	Pintura mural ó fresco

ESCULTURA

A escultura quedara desconectada da tradición clásica, os precedentes son as mostras prerrománicas de pequenas dimensións

Carácter simbólico pois ademais de ornamento ha de instruír

Integrada na arquitectura e adaptada a ela, por iso predomina o relevo e escasea o vulto redondo

¿ONDE? Tímpanos Arquivoltas Xambas Parteluz Capiteis Impostas Frisos Canzorros Frontais de altar
TEMAS Apocalipse (Xuízo Final, anciáns,...) Pantocrátor e Tetramorfos Vidas de Cristo e da Virxe Crismón Xeométricos, vexetais, Bestiarios Asuntos profanos

Vulto redondo
Recupérase pero segue a ser escaso
En madeira, marfil ou metal

• Cristo crucificado -Maiestas Domini-. Vivo (ollos abertos) e impasible porque triunfa sobre a morte, con catro cravos: Crucifixo de don Fernando e dona Sancha; Maxestade de Batlló

• A Virxe coma trono do Salvador e mediadora entre os homes e Deus (Maiestas Mariae)

O culto mariano desenvolvese a partir do XII. Sentada de fronte

Sostendo o Neno que bendice coa man dereita mentres na esquerda porta un libro ou bola; coma un trono (Virxe, Trono de Sabedoría), sen comunicación entre eles; incluso sen chegar a tocarse; frontalidade, simetría, rixidez de xesto e actitudes, expresión grave

Desde mediados do XII, figuras máis  humanizadas, a Virxe posa a man no ombreiro do Neno que se despraza a unha perna

Relevo
Didáctica, arte conceptual
Definida como Biblia pauperum
Non procura a beleza, só importa a mensaxe

Lei do marco; simetría radial ou axial, é a orde divina; tamaño xerárquico

Destaca a cabeza (ollos ) e mans; horror vacui; pregas xeometrizadas ocultan as anatomías

Antinaturalista, formas hieráticas, frontais, sen perspectiva nin proporción; policromía

PINTURA

Recupera a importancia perdida polo dominio dos mosaicos nos séculos precedentes e pola incapacidade económica de sufragar os custos dos traballos escultóricos (pintar é máis económico)

Técnica: fresco nos muros con retoques ó temple; temple sobre táboa para retablos e  frontais de altares (frontal de Ix)

Aparece en muros, bóvedas, ábsidas, adaptándose ó marco
A súa finalidade tamén é a de instruír e exaltar a piedade dos fieis Influencia bizantina
Evita o naturalismo, posto que o importante é a vida espiritual.
Trazos similares ós dos relevos: subordinada á arquitectura
A pintura non ha de representar a natureza senón o espírito, polo que non se rexe polas leis da visión