18/09/19

BERNINI- PRAZA DO VATICANO






CATALOGACIÓN

Por fin a primeiros do século XVI, Carlo Maderno viña de rematar a gran fábrica de San Pedro, iniciada facía máis dun século có proxecto de Bramante. Modificando o planteamento de planta centralizada, Maderno prolongou as naves converténdoa en basilical, levantou unha impoñente fachada que non tiña correspondencia algunha có interior pero que mantén o efecto da poderosa cúpula que emerxe como símbolo da Igrexa.
Agora, na segunda metade do XVII, era preciso acomodar o espazo dianteiro cunha planificación urbanística que resalte o lugar de maior importancia da Roma papal como foco da relixión católica, caput mundi. Será Alexandre VII quen encargue a Gian Lorenzo Bernini, nomeado arquitecto de San Pedro ó finar Maderno, o que reciba o encargo de deseñar unha praza capaz de acoller as grandes congregacións de fieis que asisten ás aparicións públicas do Papa e moi especialmente á bendición urbi et orbi.
Corresponde á arte barroca italiana.


CONTEXTO


A escultura conecta co helenismo grego reconquistando un naturalismo manifesto dirixido a incidir psicoloxicamente no espectador a través dos sentidos para conmover, de aí o dominio do pathos, a tensión emocional, ou o tratamento de temas crueis e macabros. Xa que non domina a razón senón a aparencia, procura captar a fugacidade dun instante da acción, preferentemente o momento de maior intensidade dramática, e manifestalo a través da forma -escorzos, torsións, roupaxes ó vento-, da composición aberta dominada por liñas diagonais ou espirais, con marcados contrastes de luz, carácter escenográfico, e da xestualidade expresiva Mestura de todo tipo de materiais -pedra, bronce, estucos- pois as súas distintas calidades táctiles axudan á teatralidade e incrementan os efectos visuais. En canto á temática tócanse todo tipo de temas: relixiosos e con función propagandística para a Igrexa; alegóricos para fontes e espazos públicos e mitolóxicos para os palacios.

ANÁLISE

Tratábase dun enorme espazo que presentaba certos problemas de partida, o principal as construcións do entorno, entre elas os edificios dos palacios vaticanos que tiñan a súa entrada moi próxima a un dos laterais. Por outra banda existían uns elementos previos a ter en conta, en primeiro lugar estaba a basílica onde había que potenciar a cúpula e diminuír visualmente o ancho da fachada, en segundo lugar estaba o obelisco exipcio que, procedente do circo romano, erixira Fontana como punto de referencia dentro da rede viaria, o problema era que quedaba moi separado do edificio.
Trasladar o obelisco, primeiro desde Exito e logo ata a Praza do Vaticano foi toda unha epopeia (ver, historia dun obelisco)
Bernini resolve estes problemas cunha praza, ou dúas segundo se mire, organizada en dous espazos tanxenciais diferenciados. 
Un primeiro de enlace có edificio, a denominada piazza retta, de forma trapezoidal con brazos converxentes, que ó pecharse cara á fora reduce opticamente a pesada masa da fachada de Maderno e revaloriza a cúpula de Miguel Anxo que se eleva sobre o conxunto. Serve a estes fins por un lado a utilización da perspectiva invertida e polo outro a redución das columnas en altura das caras laterais, facéndose máis baixa a medida que nos acercamos ó edificio. 
O segundo espazo presenta forma de elipse aberta con centro no obelisco, procedente do antigo circo de Nerón que ocupaba este emprazamento, e co seu eixe maior paralelo á fachada superando as dimensións do ancho da basílica. Este eixo vén subliñado polas dúas fontes dispostas na mesma liña. En lugar de elipse aberta pode considerarse este segundo espazo como circular prolongado, porque está formado por dous semicírculos cuxos centros -as fontes- están separados por un espazo de 50 m. En calquera caso adopta unha traza moi barroca polo seu carácter dinámico pois suxire un círculo sometido a tensión lonxitudinal. Ó mesmo tempo resulta dun compromiso entre dúas concepcións, a circular da forma de concibir o universo desde os tempos de Ptolomeo, e a elipsoidal que os científicos do s. XVII, cos descubrimentos astronómicos, demostraran tiña a traxectoria do noso planeta.
Estaba pensado un corpo de peche da elipse que non se chegou a construír, respondía á idea de configurar un espazo illado, como o atrio dunha basílica, e favorecer do efecto sorpresa ó penetrar na praza desde as rúas adxacentes. Ese efecto mantívose en certa medida porque o camiñante irrompía na elipse desde as estreitas rúas do burgo medieval, porén coa remodelación e a apertura da Vía da Consolación no século XX o efecto desapareceu.
O alzado presenta, sobre o piso elevado con tres chanzos, unha columnata en mármore exento que facilita e multiplica os puntos de vista, integrada por catro filas de columnas xigantes de orde toscana pero con entaboamento xónico, que dan lugar a un pórtico de tres naves, máis ancha a central que as laterais. Pode pórse en conexión cos Propíleos da Acrópole de Atenas. Para romper a monotonía inserta grupos tetrástilos destacados de columnas tamén toscanas xemelgas creando cuadripórticos nos tramos medios e no remate das alas ovais, neste caso sostendo frontóns triangulares. No alto unha balaustrada e a estatua dun santo en correspondencia a cada columna, o que alude ó vínculo entre a igrexa militante e a igrexa triunfante.


A obra cumpre polo tanto con todos os seus obxectivos. Segundo palabras do propio arquitecto a estrutura coas súas dúas alas son os brazos da Igrexa que acollen o pobo de Deus amén de crear marco excepcional para as aparicións do Papa, representante de Deus na terra. O pórtico é o espazo cuberto necesario para as procesións, a praza constitúese no punto de reunión da cristiandade á vez que punto do que irradia a súa mensaxe a todo o mundo, sen esquecer a exaltación que se fai do poder estatal do pontífice. Ademais achega outro elemento de interese: estamos diante dunha grande escenografía na que o fiel non actúa como mero observador, senón que se integra e participa directamente do que se celebra.



CURIOSIDADES
En Yamusukro, capital de Costa de Marfil, construíuse a finais do século XX, unha gran basílica católica que imita directamente á basílica de San Pedro do Vaticano incluíndo a praza deseñada por Bernini.

Dedicada a Nosa señora de África, é  coñecida como San Pedro de África.
O custo foi inmenso pese a que Costa de Marfil non é un país especialmente rico. Realmente foi unha iniciativa persoal do presidente do país -desde 1960 a 1993- que prometeu correr cos gastos -¿de onde procedería o diñeiro?- pero finalmente empresas europeas acabaron por facerse cargo do remate de tan magna construción.
Supera en altura en 20 metros á do Vaticano; custou máis de 300 millóns de dólares; pode albergar 13.000 fieis -os católicos representan o 32% da poboación-; posúe as vidrierias maiores do mundo e, por suposto, está toda realizada en mármore. 
A planta porén é centralizada pero tamén conta cun baldaquino, imitación do de Bernini.







16/09/19

PARTENÓN




CATALOGACIÓN


Recoñecemento da obra. Estamos diante dunha obra arquitectónica de tipo relixioso, concretamente trátase do templo coñecido como o Partenón por estar dedicado á Atenea Parthenos, a Atenea virxe, a deusa protectora da cidade grega de Atenas, á que lle da nome, capital da homónima poles na rexión da Ática.
Función. Os templos gregos aínda sendo obras de función relixiosa non son recintos de oración, senón o lugar no que habita o deus ou a deusa á que se dedica o edificio. En consecuencia o edificio é de reducidas dimensións e o espazo interior carece de importancia posto que os fieis realizan as prácticas rituais de culto no exterior.
Localización. Erixiuse sobre outro templo anterior na parte mais alta da Acrópole, á que se accede polos Propileos é onde se levantaban tamén outras construcións relixiosas importantes da cidade como os templos de Erecteión e Atenea Niké, ademais da calcoteca (museo do bronce), o santuario de Artemisa Brauronia e o odeón (na ladeira).
Estilo e datación. Pertence ó período clásico da arte grega, séculos V e IV a.C., entre o fin das guerras médicas e a morte de Alexandre Magno no 323, máis exactamente ó clasicismo pleno do s. V a.C., que coincide co goberno de Pericles quen encargou a reconstrución e embelecemento de toda a rocha sagrada despois da súa destrución polo exército persa de Xerxes no 479 a.C.
Materiais. Está realizado en mármore do Pentélico e pedra de Paros.
Autoría. A totalidade da obra, tanto o edificio en si mesmo como a decoración escultórica, estivo baixo a supervisión de Fidias, pero a obra arquitectónica realizada entre o 447 e o 432, débese ós arquitectos Ictino e Calícrates. Este último realizou tamén o templo de Atenea Niké. 
O Partenón é considerado o cumio do clasicismo da arte grega, nel sintetízanse e materialízanse os principios de harmonía, proporción e equilibrio a través das cales se acada a beleza ideal.

CONTEXTO

Grecia non se configurou nunca como un Estado senón que estaba politicamente organizada en poles independentes, a cidade-estado. Nun mundo no que os reis eran deuses, Atenas opta pola democracia (goberno do pobo). Os atenienses non eran súbditos senón cidadáns, homes libres nacidos na poles, e tiñan dereito a participar directamente na xestión da cidade a través da Asemblea, da que están excluídos os estranxeiros, os escravos e as mulleres, e dos tribunais que eran as bases do sistema.O pensamento fundamentase, á diferenza dos seus contemporáneas, no antropocentrismo, o home é a medida de tódalas cousas, dixo o filósofo Protágoras. A relixiosidade non era dogmática, os deuses eran moi humanizados e tampouco había unha clase sacerdotal. Cada poles tiña os seus deuses locais, pero os máis importantes eran patrimonio colectivo do territorio grego, o que se concretaba na existencia de santuarios de peregrinación como Olimpia ou Delfos. No século V, idade de ouro da arte grega, Atenas que controlaba ademais a Liga de Delos e polo tanto as súas riquezas, ocupa unha posición hexemónica. Coa morte de Pericles, entra en decadencia, non houbo dirixente algún capaz de manter a súa supremacía, sendo Esparta a que termine por impoñerse tras das guerras do Peloponeso entre as Ligas de Delos e do Peloponeso. Pero eses mais de 50 anos baixo o mando de Pericles foron tempos de euforia que se plasmaron na restauración da Acrópole, na limitación do poder das oligarquías, no asentamento da democracia e na expansión do modelo a outras cidades.
Se a base artística está na arte prehelénica de Creta e Micenas, Grecia aporta o antropocentrismo, o pensamento crítico como principio reitor do saber e a consecución da beleza ideal (mundo das ideas de Platón) por medio da proporción, o equilibrio e a harmonía. No campo da arquitectura estes principios van significar a inexistencia de obras colosais, edificacións públicas construídas a partir de cálculos xeométricos e matemáticos, a configuración das ordes (dórica, xónica e corintia) como canon edilicio, a perfección técnica que se manifesta no perfecto pulimento dos muros e na realización dos reaxustes ópticos precisos para que o edificio resulte perfecto na súa visión, e a concepción escultórica da arquitectura pois está pensada para ser vista e non tanto para ser vivida, é dicir importa o exterior non o interior. Outros dous trazos relevantes a ter en conta son, o seu carácter alintelado, a pesares de coñecer arcos e bóvedas non os empregaron, e a policromía.
A principais construcións foron os templos, como o que aquí tratamos, pero tamén se construíron teatros, ágoras, odeóns, stoas, bouleuterions, estadios, ximnasios e palestras.
A escultura deste período está representada por Mirón, Policleto e Fidias.

ANÁLISE

Antes de pasar á análise particular do Partenón, convén convén facer dúas precisións previas. En primeiro lugar que a forma dos templos gregos non é unha creación ex novo, senón que deriva do mégaron micénico, pero se o mégaron era un palacio, os gregos toman o modelo para convertelo en templo. En segundo lugar, entender que os templos non son construcións illadas, pola contra forman parte dun conxunto que abarca todo o témenos, o espazo sagrada delimitado polo períbolos (neste caso toda a rocha sagrada da Acrópole).
 Esta concepción pervive no mundo grego, sempre máis interesado no conxunto e no valor plástico dos exteriores que na organización ou funcionalidade dos espazos internos, contrariamente do que farán posteriormente os romanos.
 Constrúese en aparello de cantería isódomo unindo os perpiaños por medio de caravillas sen empregar argamasa, as columnas feitas en tambores ensambladas en cola de milano, unha especie de émbolos en madeira.


A orientación Leste-Oeste, sendo o Leste a fachada pola que se accede ó interior, fai que o sol nacente proxectara os seus raios sobre a colosal estatua crisoelefantina de Atenea obra de Fidias.
De planta rectangular con medidas de 69,5x31 m., períptero porque a columnata rodea todo o edificio e octástilo ó contar con 8 columnas nos lados menores. Os lados maiores constan de 17 columnas seguindo o canon de proporcionalidade, o dobre + 1, entre lados curtos e largos.


Xunto coas consabidas dependencias interiores de pronaos ou pórtico, naos coa estatua da deusa e opistódomos -un falso pórtico traseiro-, engadiuse neste caso unha sala a maiores, sala cadrada con teitume plana sostida por catro columnas xónicas (con basa, fuste en estrías mortas e capitel de volutas), o carto das virxes ou parthenon, que ó parecer servía para gardar as doazóns e ó que se accedía desde o opistódomos. 
Outra particularidade é que a naos está dividida en tres naves, a central máis ancha que as laterais, mediante unha columnata en forma de U conformada por columnas superpostas de orde dórica. A súa función é dobre, dunha banda elevar a altura da construción para dar cabida á colosal estatua, e doutra soster o teitume plano dunha anchura importante, 18 m.
En realidade foi a estatua de Atenea a que condicionou toda a construción, obrigando a realizar un edificio de gran tamaño, comparable ó templo de Zeus en Olimpia.
A arquitectura grega segue un módulo de harmonía e proporción que se materializa na existencia das ordes, que toman como unidade de medida o radio do fuste da columna e a partir de aí a proporción aplícase a todas as partes e elementos, de xeito que toda a composición queda normativizada.


O Partenón está construído en orde dórica, unha orde que destaca polo seu carácter severo e poor seren o máis antigo pois ten a súa orixe nos primitivos templos de madeira.
En alzado vemos os seguintes elementos: 
  • a crepidoma, plataforma de tres banzos (estereóbatos, os dous inferiores, e estilóbato o superior), resulta alta para estar en correspondencia co resto do edificio e iso fixo precisa unha rampa de acceso na entrada principal
  • as columnas: sen basa, fuste estriado en arestas vivas e cun lixeiro ancheamento central, o éntase; capitel con colariño que o separa do fuste, equino, moldura circular convexa, e ábaco, peza rectangular
  • entaboamento constituído por un arquitrabe continuo e sen decoración, un friso dividido sucesivamente en triglifos (con molduras verticais rematada sen gotas) e metopas, espazos lisos que reciben decoración en relevo, e a cornixa que sobresae do plano anterior. 
  • Como o tellado é a dúas augas fórmanse nos lados menores sendos frontóns cuxa superficie interna, o tímpano, se decora con programas escultóricos.
A este módulo do canon hai que engadir a proporción áurea, o número phi, a que rexe as relacións entre as partes e o todo, o propio alzado en fachada configura un rectángulo áureo coa divina proporción de phi (1,61). Está seguir o principio pitagórico de que todo é número.


Pero ademais para lograr un escuadramento perfecto da obra empregáronse reaxustes ópticos: 
  • para un total horizontalidade arquéanse os elementos horizontais (entaboamento e crepidoma) pois o ollo humano tende a ver as liñas horizontais con pandeo cara abaixo
  • os fustes das columnas presentan éntase para contrarrestar o efecto de concavidade
  • o peristilo inclinase cara ó interior na súa parte alta para conseguir visión totalmente vertical, os intercolumnios teñen distancias distinta para evitar a sensación de converxencia en altura 
  • as columnas angulares son algo máis grosas pois a luz que reciben tende a adelgazalas.



O obxectivo do arquitecto é dar á súa obra unha aparencia ben proporcionada e recorrer no posible a medios correctivos de ilusión óptica, con vistas a un equilibrio simulado, xa que non de feito, de medidas e proporcións
Heliodoro, Tratado de Óptica, s. III a.C.

En canto ó programa escultórico, moi amplo, incluía os frontóns có nacemento de Atenea e a disputa con Poseidón polo dominio da Ática, as metopas coas loitas dos atenienses con centauros, amazonas e xigantes, e na guerra de Troia. 
Pero este templo presenta outra particularidade, un longo friso que percorre por todo o perímetro exterior do muro interior no que se representa a celebración das festas das Panateneas, cando, cada catro anos, toda a cidade desfilaba tralas doncelas que levaban ó templo o peplo por elas tecido.
A ornamentación incluía algo que hoxe non vemos: a pintura que o recubría. 
Ó longo do tempo, o Partenón viuse transformado primeiro en igrexa bizantina, logo en mesquita turca, pero o maior dano foi cando convertido polos turcos en polvoreira, unha bomba veneciana destruíu gran parte do edificio en 1687. (Ler a historia do edificio)
Por último, comentar o espolio británico das esculturas: a principios do século XIX, Lord Elgin espiu o edificio dos seus relevos. Hoxe poden verse no Museo Británico mentres Grecia reclama a súa devolución.



  • Didáctico vídeo tomado do Museo Británico

CURIOSIDADES: COPIANDO
O Partenón da Acrópole de Atenas non só serviu de inspiración arquitectónica senón que ten copias exactas polo mundo adiante

- Inacabado National Monument, Edimburgo, 1829. Homenaxe aos caídos nas guerras napoleónicas.
- O Walhalla Memorial, Ratisbona, 1842. Iniciativa de Luís I de Baviera para honrar a alemáns dinstinguidos.
- Partenon de Nashville. Réplica para a conmemoración do centenario da unión de Tenesse aos EEUU, 1897



En España, os duques de Santo Mauro contruiron no 1890 o seu propio panteón e capela sobre unha ermida medieval,  preto do seu palacio en Las Fraguas (Cantabria). Actualmente é a igrexa parroquial baixo a advocación de San Xurxo. Mais romano que grego, recibe oapelativo de "partenón cántabro", que deberíamos definir como arquitectura neoclásica (recordar La Madaleine)


E ¡sempre orixinais!, un particular construiu a súa vivenda en Cedrillas (Teruel) talmente coma un partenón -o propietario denominao o Jartenón, polo seu apelido Jarque-. Por suposto trocan os materiais -nada de mármore-, a función obriga a engadir un alto basamento para garaxe, almacén e taller, os tímpanos decóranse con figuras alusivas a un mundo feliz realizadas en arame de ferro,  ... Podíamos engadilo ás obras dos escultecos das que temos falado.








08/06/19

EL TERRIBLE ZEUS (I)


Zeus, el gran dios del Olimpo, nació en medio de la violencia y él mismo no dejaría luego de ser violento.
Comencemos por su genealogía y acompañémoslo en su guerra de ascenso a señor del Olimpo siguiendo las fuentes clásicas (Hesíodo, Apolodoro, Ovidio).

 GEA Y URANO
Caos existió antes que todos y enseguida Gea, la de amplio pecho, sede siempre segura de todos los inmortales que habitan la nevada cumbre del Olimpo.
[...] Gea engendró, en primer lugar al estrellado Urano, igual a si misma, para que la cubriera por todas partes y fuera sede siempre segura de los dioses felices
De Gea y Urano -la tierra y el cielo- nació la primera generación divina de gigantes, entre ellos los tres Cíclopes de un solo ojo y forjadores de tormentas, y los tres Hecatónquiros, de cien brazos y cincuenta cabezas, maestros del trueno y el rayo. A medida que estos hijos nacían, Urano, horrorizado ante su descendencia y temeroso de su poder, los encerraba en las entrañas de la madre (el Tártaro) sin permitirles ver la luz.

La dolorida Gea pide venganza a sus otros hijos, los seis titanes y las seis titánides. Tan solo uno de los titanes, Cronos, acepta el reto de rebelarse y le promete ayuda. Cuando Urano descendió para yacer sobre Gea, mientras cuatro titanes colocados en las cuatro esquinas de la tierras mantenían el cielo en lo alto, narra Hesíodo
Gea colocó a su hijo en oculta emboscada. Puso sus manos una hoz de afilados dientes […] Llegó el poderoso Urano, trayendo con el la noche, […] El hijo, desde el escondite, le alcanzó con la mano izquierda, con la mano derecha cogió la enorme hoz enorme, larga , de afilados dientes, y en un instante cortó los genitales de su padre, luego los arrojó tras de si para que se dispersaran






CRONOS Y REA

Cronos, ahora el dios supremo,  se une con su hermana la titánide Rea para engendrar la segunda generación de dioses. Pero el poderoso Cronos,
[...] se los tragaba tan pronto como desde el sagrado vientre de su madre, llegaban a sus rodillas… pues sabía por Gea y el estrellado Urano que, por fuerte que fuera, le estaba destinado sucumbir a manos de su propio hijo
Un truculento tema que la pintura no dejó de recrear incidiendo en la idea de devorar a los propios hijos y no tanto de tragarlos enteros, como si hace Cortona.


Daniel Crespi, 1619

Pietro da Cortona, c,1635

Giambattista Tiepolo, 1745


Sin duda las visiones más aterradoras son las de Rubens (1637) y Goya (c.1820), y no solo por la manifiesta violencia sino también por la locura patente en el rostro de Cronos y, en el caso de Rubens, el gemido profundo que sale del hijo.

La desesperada madre, Rea, urdió un plan para salvar a su siguiente hijo. Cuando estaba próxima a dar a luz se ocultó en la isla de Creta y allí nació Zeus. Leemos en Hesíodo
Se lo entregó a los Curetes y a las ninfas Adrastea e Ida para que lo criasen. Por tanto, ellas alimentaban al niño con leche de la cabra Amaltea, mientras los Curetes armados custodiaban a la criatura en la cueva y entrechocaban los escudos con las lanzas para que Cronos no oyera al niño. Y Rea, envuelta una piedra en pañales, se la daba a Cronos para que se la tragara como si fuera el niño recién nacido

Cuando el niño se hizo adulto decidió vengarse de su padre y destronarlo. Con ayuda de la titánida Metis dio a Cronos un bebedizo que le obligó a vomitar primero la piedra y luego a los hijos que había devorado, entre ellos Poseidón, Deméter, Hades y Hera. Al mismo tiempo libera a los Hecatónquiros y a los Cíclopes del Tártaro desatando sus ligaduras.
Entonces los Cíclopes dieron a Zeus el trueno, el relámpago y el rayo; a Plutón, el yelmo (que hacía invisible a su portador) y a Poseidón, el tridente ….
El paso siguiente fue declarar la guerra a Cronos y los demás titanes, una guerra denominada Titanomaquia, que se prolongó diez años.
Terriblemente resonó el inmenso ponto y la tierra retumbó con gran estruendo; el vasto cielo gimió estremecido y desde su raíz vibró el elevado Olimpo por el ímpetu de los Inmortales. La violenta sacudida de las pisadas llegó hasta el tenebroso Tártaro, así como el sordo ruido de la indescriptible refriega y de los violentos golpes.
Tras la victoria de los olímpicos, algunos titanes recibieron un castigo. Es el caso de Atlas condenado a sostener sobre sus  hombros el peso del cielo (Urano). De su nombre deriva el término atlante.

Pero la mayoría de los titanes fueron encerrados en el Tártaro cuyas puertas eran custodiadas por los Hecatónquiros.

Ante estas dos obras conviene hacer dos incisos. Uno referente a la semejanza de la expulsión de Lucifer y los ángeles rebeldes (Luca Giordano, Rubens). Otro sobre las mariposas estratégicamente situadas en la obra de van Haarlem pero que además conlleva una metáfora: las mariposas o las alas de mariposa simbolizaban lo inferior y lo terrenal frente a las alas de pluma que se asocian con lo elevado y lo celestial. El origen de esta asociación puede estar en el  mito de Psique, una mortal que por el amor de Eros alcanzó la inmortalidad, por ello se la representa con alas de mariposa (ver).


Volvamos a la historia mitológica. La Titanomaquia no supuso un triunfo definitivo, aún tendría lugar la Gigantomaquia. Gea, molesta porque Zeus había derrotado a sus hijos los Titanes, envió contra los olímpicos a los Gigantes -procreados por ella con Urano- y al terrible monstruo Tifón, de quien Apolodoro señala que su tamaño era tal que alcanzaba las estrellas
Tenía unos muslos enormes, y forma humana, tales que sobrepasaban todas las montañas, y la cabeza muchas veces topaba con las estrellas; tenía unas manos que, extendidas, una alcanzaba el occidente y otra el oriente …. Tal y tan enorme era Tifón que arrojando rocas ardientes, se dirigía contra el mismo cielo con gritos y resoplidos y arrojaba además un fuerte huracán de fuego por la boca
Finalmente los Gigantes, de quienes escribe Apolodoro que eran "seres insuperables por la magnitud de sus cuerpos e invencibles por su potencia física" y Tifón fueron vencidos, siendo los más activos adversarios Zeus y Atenea, además de Heracles que desde la distancia los remataba con  sus flechas.
Zeus le echó encima (a Tifón) el monte Etna, que es enorme, y desde entonces dicen que brotan bocanadas de fuego por los rayos arrojados
La Gigantomaquia se convirtió en el tema épico por excelencia y asunto predilecto de las artes plásticas desde la Antigüedad, añadiéndose un sentido propagandístico y político: la supremacía de Atenas o de Delfos, el triunfo de la inteligencia sobre la fuerza bruta, la victoria del orden sobre el caos o la ejemplificación de los que sucede a quienes se enfrentan al poderoso.
Está claro en la medalla, obra de Leone Leoni en 1549, conmemorativa la victoria de Mühlberg. En el anverso, el busto del monarca, y en el reverso, Júpiter venciendo con sus rayos a los Gigantes que intentan escalar el Olimpo y una inscripción tomada de la Eneida de Virgilio que sirve de clara advertencia

En la Grecia Arcaica encontramos ya el tema tanto en la cerámica como en frontones o metopas. Casi siempre los Gigantes se representan como hoplitas y la lucha está individualizada. Habrá que esperar  los últimos años del siglo V a.C. para encontrar las primeras plasmaciones de la batalla grupal.

Las metopas del lado oriental del Partenón representaban la Gigantomaquia pero están tan deterioradas que apenas se pueden sacar conclusiones. Hay que llegar al mundo helenístico para encontrar el ejemplo más grandiosa de la lucha entre dioses y gigantes, el altar de Pérgamo (s.II d.C.) destinado a ensalzar las victoriosas gestas de los monarcas atálidas.
Los grandes paneles del friso continuo que recorre el podio -2,30 de alto- acogen en alto relieve la dura contienda. Dioses y Gigantes muestran claras diferencias iconográficas, los primeros responden a modelos clásicos de una belleza sobrehumana mientras los segundos se adecúan a las formas barroquizantes helenísticas en un repertorio de intenso pathos.
Para los Gigantes incorpora un tipo iconográfico nacido a principios del siglo IV a.C. en la Magna Grecia: seres de extremidades inferiores serpentiformes, anguípedos como el vencido Tifón. Jóvenes o viejos presentan siempre las poderosas musculaturas de sus cuerpos desnudos, abundantes cabelleras en desordenados mechones, pueden ser alados, tener garras de león, cuernos de toro u otros rasgos que evocan su origen primigenio. Son figuras dolientes que luchan valientemente sin armas hasta la muerte



Los Olímpicos, encabezados por Zeus y Atenea, visten túnicas de marcados pliegues que cumplen una doble función: subrayar el movimiento y marcar las anatomías siguiendo la técnica de paños mojados
Mientras unos ya se encuentran en plena batalla empleando lanzas, flechas, antorchas o perros como los que acompañan a Artemisa y Asteria, otros llegan sobre sus monturas o conduciendo carros


La variedad de posturas e indumentarias, el dinamismo y la complejidad de la composición, la diversidad expresiva y el fuerte claroscuro generado por el alto relieve, junto con la calidad técnica hacen de esta obra una de las cumbres de la escultura helenística

De Afrodisias procede otra Gigantomaquía que aún siguiendo la misma iconografía, nada queda  en ella de la tensión y el dramatismo del conjunto de Pérgamo.



Roma adoptó la iconografía y la simbología para aplicarla en monumentos conmemorativas de sus victorias. Ya desde el siglo II en la Germania Superior se erigieron las denominadas Columnas de Júpiter como elemento de propaganda del poder imperial, remataban en lo alto con un  Júpiter, asimilado al emperador, a caballo derribando a un gigante de extremidades serpentiformes.
Después del paréntesis medieval, el Renacimiento retomó el tema centrándose en la caída de los gigantes, siguiendo las Metamorfosis de Ovidio. Una de las muestras más emblemáticas es la realizada entre 1532 y 1535 por el manierista Giulio Romano en el Palazzo Te en Mantua, un encargo de Federico II Gonzaga. En la Sala de los Gigantes, una sala decorada al fresco en todos sus muros y en la bóveda -un grandioso trompe l'oeil- narra de forma continua el castigo de Júpiter (ahora, en lugar de Zeus) a los gigantes que osaron levantarse rebelarse. Ahora ya no hay una batalla, tan solo el poder del dios, que desencadena un gran cataclismo, es suficiente para desde el Olimpo vencer a los rebeldes.

Aún el siglo XVII vuelve a mostrar el castigo divino, lo encontramos en Versalles en la fuente de Encélado, un o de los gigantes derrotados. Obra de Gaspard Marsy sirve de lectura política para mostrar el poder de Luis XIV. Aplastado por las piedras, el gigante lanza un grito de dolor mientras aún mantiene una piedra en su mano derecha. Todo el tremendismo barroco al servicio del poder.


ZEUS Y HERA

Derrotados lo gigantes, los vencedores se repartieron el poder
En tres lotes fue dividido todo, y a cada uno le tocó su parte de honor. Yo (Poseidón) obtuve tras el sorteo, el habitar para siempre el canoso mar; Hades obtuvo la oscura región de las brumas y a Zeus le tocó el ancho cielo, en el éter y las nubes. Más la tierra y el Olimpo es justamente bien común de todos los tres


Desde entonces, Zeus es el supremo dios
… el mejor y más grandes de los dioses, largovidente, poderoso y perfecto. Su arma es el rayo y su armadura la égida, la piel de la cabra Amaltea

Para relajar tanta violencia, un pequeño fragmento de la ópera de Sebastián Durón La guerra de los gigantes (c. 1701) en la que se mantiene en la tradición musical española aun incorporando algunos elementos italiana
Corresponde a la escena primera en la que Palante expone a los demás gigantes su plan de tomar el Olimpo y ellos preguntan las causas que le llevan a esa decisión







  © Blogger template 'Solitude' by Ourblogtemplates.com 2008

Subir